Θα ήθελα εδώ να προτείνω μια κάπως διαφορετική ανάγνωση του αγκαμπενικού κειμένου. Δεν έχω βέβαια την πρόθεση να αντιπαρατεθώ στις μέχρι τώρα αναγνώσεις. Περισσότερο θα ήθελα να συμπληρώσω τη σχετική συζήτηση, να την εμπλουτίσω ει δυνατόν με κάποια επιπλέον στοιχεία.
Κατά τη γνώμη μου, ο Αγκάμπεν, αντίθετα με την εντύπωση που προκαλεί η πρώτη ανάγνωση του κειμένου του, δεν προτείνει τη σύσταση μιας Λατινικής Αυτοκρατορίας ως πολιτικού υποκειμένου. Αυτό που προτείνει είναι να αξιοποιήσουμε την ιδέα του Κοζέβ περί Λατινικής Αυτοκρατορίας προκειμένου να πιέσουμε για ριζικές αλλαγές εντός της υπάρχουσας (ή υπό διαμόρφωση) Ευρωπαϊκής Αυτοκρατορίας.
Είναι σαφές βέβαια ότι ο Αγκάμπεν συμφωνεί με τον Κοζέβ όσον αφορά στη συντελεσθείσα μετάβαση σε μια μεταεθνική κατάσταση. Κατά τους Κοζέβ και Αγκάμπεν, ο Μεσαίωνας, με τα φεουδαρχικά κράτη του (και τις αυτοκρατορίες του, θα πρέπει να προσθέσουμε), παραχώρησε τη θέση του στη Νεωτερικότητα και στα εθνικά κράτη. Αυτή με τη σειρά της δίνει τώρα τη σκυτάλη στη Μετανεωτερικότητα με τις μεταμοντέρνες αυτοκρατορίες της.
Συνεπώς, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο από μια de facto αυτοκρατορία. Η επιστροφή στα εθνικά κράτη δεν είναι δυνατή, όχι γιατί δεν υπάρχουν οι εθνικοί ανταγωνισμοί αλλά γιατί το τέλος των εθνικών κρατών είναι μια αναντίστρεπτη διαδικασία. Άλλωστε, η θεώρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως αυτοκρατορίας δεν είναι ιδιοτυπία της αγκαμπενικής σκέψης. Πολλοί στοχαστές την αντιμετωπίζουν ως αυτοκρατορικό κράτος. Βλ., για παράδειγμα, αυτό το ωραίο κείμενο του Ευκλείδη Τσακαλώτου.
Με δεδομένα λοιπόν α) τη μετατροπή της Ευρώπης σε μια de facto αυτοκρατορία και β) την αναγκαστική συνύπαρξη Γερμανών, Γάλλων, Ισπανών, Ιταλών κ.λπ. εντός αυτής της αυτοκρατορίας, γεννιέται το μεγάλο ζήτημα του πολιτισμικού χαρακτήρα της.
Ο Αγκάμπεν επιμένει ιδιαίτερα σε αυτό το σημείο. Όπως υποστηρίζει, κάθε κράτος, είτε είναι φεουδαρχικό είτε εθνικό είτε αυτοκρατορικό, δεν είναι μόνο πολιτική οντότητα αλλά και πολιτισμική. Δε συνέχεται μόνο με τη βία της ηγεσίας της αλλά και με τον πολιτισμό, την τέχνη, τη θρησκεία, γενικά με μορφές ζωής (formes de vie). Και αυτό ισχύει και για τις μεταμοντέρνες αυτοκρατορίες.
Τι συμβαίνει λοιπόν με την Ευρωπαϊκή Αυτοκρατορία ως πολιτισμική οντότητα; Κατά τον Ιταλό φιλόσοφο, η απόφαση να συγκροτηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση αποκλειστικά σε οικονομική βάση είναι μια απόφαση που αφορά τον πολιτισμό. Παίρνοντας αυτή την απόφαση, οι ευρωπαϊκές ελίτ αποφάσισαν να υιοθετήσουν έναν συγκεκριμένο πολιτισμό, τον «γερμανικό». Βέβαια, η λέξη γερμανικός δεν έχει εδώ εθνική σημασία. Είναι ένας πολιτισμός που μπορεί να ανιχνευτεί σε όλη την Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο. Είναι η ορθολογιστική κοσμοθεωρία της προτεσταντικής ηθικής και του καπιταλιστικού πνεύματος. Είναι η πλήρης υποταγή στη λογική της εργασίας και της παραγωγής.
Το πρόβλημα είναι, λέει ο Αγκάμπεν, ότι οι ευρωπαϊκές («γερμανικές» με την παραπάνω έννοια) ελίτ αποφάσισαν να επιβάλουν δια της βίας αυτό τον ορθολογιστικό-οικονομιστικό πολιτισμό σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Αυτοκρατορίας. Αγνοούν και απαξιώνουν τις τοπικές κουλτούρες, τις διαφορετικές μορφές ζωής. Θέλουν να εξαλείψουν κάθε μη παραγωγικό πολιτισμό, καθετί που δεν προσαρμόζεται στο «γερμανικό» πολιτισμικό μοντέλο.
Πόσο διαφορετικά όμως σκεφτόταν ένας κατεξοχήν εκπρόσωπος του γερμανικού πολιτισμού, ο μέγας Γκαίτε, όταν εκφραζόταν με τόση τρυφερότητα για μια διαφορετική μορφή ζωής (αυτή των Ιταλών):
«In einem Lande, wo man des Tages genießt, besonders aber des Abends sich erfreut, ist es höchst bedeutend, wenn die Nacht einbricht. Dann hört die Arbeit auf, dann kehrt der Spaziergänger zurück, der Vater will seine Tochter wieder zu Hause sehen, der Tag hat ein Ende; doch was Tag sei, wissen wir Kimmerier kaum. In ewigem Nebel und Trübe ist e suns einerlei, ob es Tag oder Nacht ist, den wieviel Zeit können wir uns unter freiem Himmel wahrhaft ergehen und ergötzen? Wie hier die Nacht eintritt, ist der Tag entschieden vorbei, der aus Abend und Morgen bestand, vierundzwanzig Stunden sind verlebt, eine neue Rechnung geht an, die Glocken läuten, der Rosenkranz wird gebetet, mit brennender Lampe tritt die Magd in das Zimmer und spricht: Felicissima note! Diese Epoche verändert sich mit jeder Jahreszeit, und der Mensch, der hier lebendig lebt, kann nicht ire warden, weil jeder Genuß seines Daseins sich nicht auf die Stunde, sondern auf die Tageszeit bezieht. Zwänge man dem Volke einen deutschen Zeiger auf, so würde man es verwirrt machen, den der seinige ist innigst mit seiner Natur verwebt.» (Johann Wolfgang Goethe, Italienische Reise. Tag- und Jahreshefte, στο Gedenkausgabe der Werke, Briefe und Gespräche, έκδ. Ernst Beutler, τόμ. 11, Artemis Verlag, Ζυρίχη και Μόναχο 31977, σελ. 50-51)
«Σε μια χώρα όπου απολαμβάνει κανείς τη μέρα αλλά χαίρεται ιδιαίτερα το βράδυ, ο ερχομός της νύχτας έχει πολύ μεγάλη σημασία. Τότε η εργασία σταματά, τότε ο περιπατητής γυρίζει πίσω, ο πατέρας θέλει να δει την κόρη του ξανά στο σπίτι, η μέρα φτάνει στο τέλος της· όμως, εμείς οι Κιμμέριοι σχεδόν δεν ξέρουμε τι είναι η μέρα. Με την αιώνια ομίχλη και τη συννεφιά, δεν έχει για μας διαφορά αν είναι μέρα ή νύχτα, διότι για πόσο καιρό μπορούμε, αλήθεια, να περπατήσουμε και να χαρούμε στο ύπαιθρο; Όταν εδώ έρχεται η νύχτα, η μέρα, που αποτελείται απ’ το βράδυ και το πρωί, έχει τελειώσει οριστικά, είκοσι τέσσερις ώρες έχουν περάσει, ένας νέος υπολογισμός αρχίζει, οι καμπάνες χτυπούν, η προσευχή του Ροζαρίου διαβάζεται, η υπηρέτρια μπαίνει με μια αναμμένη λάμπα στο δωμάτιο και λέει: Felicissima notte! [Καληνύχτα!]. Αυτή η στιγμή της μέρας αλλάζει κάθε εποχή του έτους, και ο άνθρωπος, που ζει εδώ με ζωντάνια, δεν μπερδεύεται, επειδή κάθε απόλαυση της ύπαρξής του αναφέρεται όχι στην ακριβή ώρα αλλά στο χρόνο της μέρας. Αν κάποιος επέβαλε σ’ αυτό τον λαό έναν γερμανικό υπολογισμό του χρόνου, θα τους έκανε να μπερδευτούν, διότι ο δικός τους υπολογισμός είναι συνυφασμένος στενά με τη φύση τους.»
Εύχομαι δημιουργικό blogging.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕυχαριστώ για την τιμητική αναφορά.
Αγαπητέ Left Liberal,
ΔιαγραφήΣ' ευχαριστώ θερμά για το ποδαρικό.
Σε διαβάζω εδώ και χρόνια, παρότι δεν έχω αφήσει μέχρι τώρα κάποιο σχόλιο. Θεωρώ το blog σου ένα απ' τα καλύτερα του ελληνικού ίντερνετ.
Να 'σαι καλά.