Το προβλεπτό μέλλον και το αληθινό ελευσόμενο

Στην αρχή του ωραίου ντοκιμαντέρ Derrida, ο Ντεριντά ακούγεται να ξεκαθαρίζει τη διάκριση μεταξύ του μέλλοντος (le futur) και του ελευσόμενου (l’avenir). Πρόκειται για δυο γαλλικές λέξεις με την ίδια σημασία: σημαίνουν κι οι δυο το «μέλλον». Ο Ντεριντά όμως τις χρησιμοποιεί με διαφορετική έννοια. Μέλλον ονομάζει αυτό που θα συμβεί κάποια στιγμή – αύριο, σ’ ένα μήνα, σ’ εκατό χρόνια. Αυτό το μέλλον είναι, σε κάποιο βαθμό, προβλέψιμο και μπορούμε, εν μέρει, να το προγραμματίσουμε.
Αντίθετα, το ελευσόμενο αναφέρεται σ’ εκείνον που θα έρθει και του οποίου ο ερχομός είναι εντελώς απροσδόκητος και απόλυτα απρόβλεπτος. Αυτός ο ελευσόμενος Άλλος θα έρθει χωρίς να το περιμένουμε· με κανέναν τρόπο δεν μπορούμε να προκαθορίσουμε ή να προγραμματίσουμε την έλευσή του. Το ελευσόμενο, καταλήγει ο Γάλλος φιλόσοφος, είναι το αληθινό μέλλον.

Η ιδέα του Ντεριντά προέρχεται βέβαια από τη βιβλική και χριστιανική παράδοση του μεσιανισμού. Ο μεσίας είναι αυτός που έρχεται χωρίς να τον περιμένουμε και χωρίς να μπορούμε να προβλέψουμε τη στιγμή του ερχομού του.

Νομίζω όμως πως ο Ντεριντά υποδεικνύει, με αυτή τη διάκριση, μια άλλη βαθύτερη διάκριση, μια διάκριση μεταξύ κοινωνιών ή πολιτισμών. Απ’ τη μία πλευρά, υπάρχουν κοινωνίες ή πολιτισμοί που σχεδιάζουν με μεγάλη προσοχή το μέλλον τους και δαπανούν όλες τους τις δυνάμεις στην προσπάθεια να μην αφήσουν τίποτε στην τύχη. Μια τέτοια κοινωνία είναι η δική μας κι ένας τέτοιος πολιτισμός  αυτός που επικρατεί. Δεν μπορούμε να ζήσουμε ελεύθερα στο παρόν, γιατί πρέπει να φροντίσουμε για το μέλλον.

Αντίθετα, μπορούμε να υποθέσουμε βάσιμα ότι έχουν υπάρξει κι άλλες κοινωνίες, στις οποίες το αίνιγμα του μέλλοντος δεν προκαλούσε τέτοιο φόβο. Πολιτισμοί που ζούσαν πιο ελεύθερα το παρόν τους, αντιμετωπίζοντας το απρόβλεπτο του μέλλοντος και την ανοιχτότητα της ιστορίας με πίστη και ελπίδα.