Ο νεκρός ταξιδιώτης, το νερό και τα όνειρα

Στο ωραιότατο βιβλίο του Το νερό και τα όνειρα ο Γκαστόν Μπασελάρ διατυπώνει μερικές πολύ ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις για τη σχέση των λογοτεχνικών ονείρων με την τελετουργική καταβύθιση του νεκρού στη θάλασσα:

Η αρχή της παγκόσμιας ιστορίας

Ας υποθέσουμε ότι η ιστορία του κόσμου είναι μία και ενιαία· ας υποθέσουμε επίσης ότι αυτή η μοναδική ιστορία είναι γραμμική: ότι αποτελείται απ’ το παρελθόν που αφήσαμε πίσω μας, απ’ το παρόν που βιώνουμε τώρα και απ’ το μέλλον που περιμένουμε να ’ρθεί. Το ερώτημα που τίθεται τώρα είναι το εξής: σε ποιο σημείο αυτής της χρονικής ακολουθίας εντοπίζεται το παρόν μας; Σε ποιο σημείο της νοητής γραμμής βρίσκεται το τώρα μας; Είμαστε άραγε στην αρχή του χρόνου ή στο τέλος της ιστορίας; Ή μήπως η ανθρωπότητα είναι ένας ώριμος άνθρωπος που έζησε τα χρόνια της νεότητάς του και βαδίζει προς τα γήρας; Θα μπορούσαμε άραγε να πούμε ότι έχουμε διανύσει τη μισή απόσταση και μας υπολείπεται άλλη τόση;

καιρός του φιλήσαι και καιρός του μισήσαι, καιρός πολέμου και καιρός ειρήνης

Στο ωραιότατο ποίημα του Γιώργη Παυλόπουλου «Δεν ξανακοίταξα», έρχονται σε αντιπαράθεση δύο εντελώς διαφορετικοί χρονότοποι, ο χρονότοπος του πολέμου κι ο χρονότοπος της ειρήνης: 

Για τον Χάμπερμας

Στο πρόσφατο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας, που έγινε στην Αθήνα, ο Γιούργκεν Χάμπερμας ήταν το τιμώμενο πρόσωπο. Εκφώνησε την κεντρική ομιλία και έδωσε συνέντευξη τύπου, ενώ υπήρξε και τιμητική συνεδρίαση αφιερωμένη στο έργο του. Όλα τα φώτα της δημοσιότητας ήταν στραμμένα πάνω του.

Περί διανοουμένων

Εδώ και λίγες μέρες μαίνεται στο ελληνικό ίντερνετ (σ’ αυτή τη μεταμοντέρνα προσομοίωση δημόσιας σφαίρας, για να χρησιμοποιήσουμε την μποντριγιαρική ορολογία) μια σύγκρουση των πάντων με τους πάντες με επίδικο τους διανοούμενους. Αφορμή είναι συγκεκριμένες παρεμβάσεις διανοούμενων στη δημόσια ζωή· αιτία όμως είναι, κατά τη γνώμη μου, κάτι βαθύτερο: η πολιτικοποίηση της πνευματικής ζωής, ένα φαινόμενο που έχει ενταθεί το τελευταίο διάστημα.

Το Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας και η ελληνική διανόηση

Την προηγούμενη βδομάδα, από τις 4 μέχρι τις 10 Αυγούστου, διεξήχθη στην Ελλάδα το 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας. Τα Παγκόσμια Συνέδρια Φιλοσοφίας διοργανώνονται κάθε πέντε χρόνια από τη Διεθνή Ομοσπονδία Φιλοσοφικών Εταιρειών (το πρώτο συνέδριο έγινε στο Παρίσι το 1900).

Λίγα παπαδιαμαντικά όνειρα ακόμη

Απ’ τη «Φαρμακολύτρια»:

Πάλι μια νύχτα, έβλεπα στ᾽ όνειρό μου πως βρισκόμουν στο ξωκκλήσι της Αγίας, κ᾽ εκεί είδα τάχα ένα πράμα παράξενο πολύ, να προβάλη και να βγη έξω και να κυλιστή, από κείνο το στοιχειωμένο χτίριο…

Ο Παπαδιαμάντης μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας

Οι ωραιότερες σελίδες του Παπαδιαμάντη είναι, κατά τη γνώμη μου, εκείνες στις οποίες αφηγείται όνειρα. Θα μπορούσαμε να πούμε μάλιστα ότι είναι η ίδια η αφήγηση που γίνεται ονειρική ή ονειρώδης, πως πρόκειται δηλαδή για μια ιδιαίτερη αφηγηματική τεχνική.

Νεωτερικότητα και Μετανεωτερικότητα

Εξ αφορμής της, εν εξελίξει ακόμη, συζήτησής μου με τον Ονειρμό (βλ. εδώ), για την οποία τον ευχαριστώ και από εδώ, θα ήθελα να συστηματοποιήσω κάπως τις σκέψεις μου σχετικά με τη Νεωτερικότητα και τη Μετανεωτερικότητα.

Η καλλιτεχνική δημιουργία ως υπέρβαση του θανάτου

Στο Μαρτυρολόγιο του Ταρκόφσκι διαβάζουμε: «Η καλλιτεχνική εικόνα αποκαλύπτει την εξέλιξή της και τις δικές της ιστορικές προοπτικές μέσα απ’ αυτή την ίδια. Επομένως η εικόνα είναι ένας σπόρος, ένας αυτοεξελισσόμενος οργανισμός με παλίνδρομη τροφοδότηση. Είναι το σύμβολο της ζωής, σε αντίθεση με την ίδια τη ζωή. Η ζωή περικλείει και το θάνατο. Το ομοίωμα της ζωής τον αποκλείει ή τον αντιμετωπίζει ως τη μόνη δυνατότητα για την επικύρωσή της. Η ίδια η καλλιτεχνική εικόνα εκφράζει ελπίδα, πάθος, πίστη και διάφορα άλλα, μεταξύ των οποίων και το θάνατο του ανθρώπου. Η δημιουργικότητα είναι η άρνηση του θανάτου, άρα είναι αισιόδοξη, ακόμα κι όταν η ζωή του καλλιτέχνη είναι τραγική. Γι’ αυτό δεν πρέπει να χωρίζουμε τους καλλιτέχνες σε αισιόδοξους και απαισιόδοξους. Σε γενικές γραμμές υπάρχουν μόνο χαρισματικοί και μη χαρισματικοί καλλιτέχνες.» (Αντρέι Ταρκόφσκι, Μαρτυρολόγιο. Ημερολόγια 1970-1986, πρόλ.-μτφρ. Αλέξανδρος Ίσαρης, Ίνδικτος, Αθήνα 2006, σελ. 130)