19.4.13

Ο Αγκάμπεν, η βάση και το εποικοδόμημα


Όπως φαίνεται και απ’ αυτό το κείμενο του Lenin Reloaded, η συζήτηση για το κείμενο του Αγκάμπεν συνεχίζεται. Και συνεχίζεται ακριβώς επειδή θίγει ένα κομβικό ζήτημα: ποια είναι και ποια πρέπει να είναι η πολιτισμική φυσιογνωμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ή Ευρωπαϊκής Αυτοκρατορίας, όπως ίσως θα έπρεπε να την ονομάζουμε). Το ζήτημα αυτό βέβαια, όπως θα επιχειρήσω να δείξω στη συνέχεια του κειμένου μου, συνδέεται και μ’ ένα άλλο κεφαλαιώδες ζήτημα της σύγχρονης θεωρίας: ποια είναι η θέση του πολιτισμού στη ζωή των λαών και των κοινωνιών.

Όπως επισημαίνει ο Αγκάμπεν αλλά και πολλοί άλλοι στοχαστές, οι πολιτικές ελίτ της Ευρώπης αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν την Ένωση και να συγκροτήσουν την Αυτοκρατορία σε αποκλειστικά οικονομική βάση. Αυτή η απόφαση, της αποκλειστικά οικονομικής ενοποίησης, ελήφθη ερήμην των λαών της Ευρώπης. Και όσες φορές ετέθη σε δημοψήφισμα, μας θυμίζει ο Αγκάμπεν, απορρίφθηκε. Στην πραγματικότητα, η απόφαση εφαρμόζεται από τα πάνω, με την ανοχή των κυβερνωμένων. 

Η απόφαση της οικονομικής ενοποίησης δεν είναι, βέβαια, θέμα αδιάφορο για τον πολιτισμό. Αντιθέτως, είναι κατεξοχήν πολιτισμικό ζήτημα. Για τους Ευρωπαίους κυβερνώντες, πολιτισμός της Ευρώπης είναι η οικονομία της. Σημασία έχει τι παράγει και τι εμπορεύεται ο καθένας. Όλα αποτιμώνται με βάση την οικονομική τους απόδοση. Και η οικονομική αποτίμηση δεν αφορά μόνο τα παραγόμενα βιομηχανικά προϊόντα· επεκτείνεται στα πάντα: σ’ ένα έργο τέχνης, σ’ ένα αθλητικό παιχνίδι, σε μια βόλτα δίπλα στη θάλασσα.

Αυτός είναι ο θρίαμβος του γερμανικού πνεύματος, για τον οποίο κάνει λόγο ο Αγκάμπεν. Είναι ο θρίαμβος της οικονομικής λογικής, η επιβολή της οικονομίας σε κάθε πεδίο της ανθρώπινης ζωής. Και αυτό είναι το ζοφερό όραμα των γερμανικών (επαναλαμβάνω: γερμανικών όχι με την εθνική αλλά με την πολιτισμική έννοια) ευρωπαϊκών ελίτ: μια Ευρωπαϊκή Αυτοκρατορία που θα παράγει και θα είναι οικονομικά πανίσχυρη. Κι ας θυσιαστούν, στο βωμό της οικονομικής ανάπτυξης, όλες οι τοπικές κουλτούρες και όλη η ποικιλία των μορφών ζωής. Η ανεκτικότητα προς τις διαφορετικές γλώσσες, θρησκείες, παραδόσεις, τέχνες –ανεκτικότητα που κέρδισε η Ευρώπη μετά από αιώνες οδυνηρών προσπαθειών– δε θεωρείται ως κάτι που αξίζει να διατηρηθεί.

Ας σημειωθεί ότι δεν καταδικάζουν όλοι οι διανοούμενοι αυτή τη βία που ασκούν οι εκπρόσωποι του γερμανικού πνεύματος έναντι των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων των λαών της Ευρώπης. Αντίθετα, υπάρχουν και αυτοί που την υποστηρίζουν. Θα αναφέρω ως παράδειγμα την παρέμβαση του Κώστα Κουτσουρέλη σε αυτήν εδώ τη συζήτηση. Ο Κουτσουρέλης κάνει τη σωστή, κατά την άποψή μου, επισήμανση ότι η Γερμανία δεν πρεσβεύει τα ίδια με τους νεοφιλελεύθερους. Όντως, η γερμανική οικονομική λογική διαφέρει απ’ τη νεοφιλελεύθερη. Θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε παλαιοφιλελεύθερη. Οι νεοφιλελεύθεροι ενδιαφέρονται αποκλειστικά για το χρήμα: «Ό,τι βγάζει χρήματα είναι καλό» (ακόμα και αν πρόκειται για χρηματιστηριακές φούσκες). Αντίθετα, οι παλαιοφιλελεύθεροι παραμένουν πιστοί στην προτεσταντική ηθική: «Πρέπει να εργαζόμαστε, να παράγουμε και να αποταμιεύουμε».

Είναι σαφές όμως, κατά τη γνώμη μου, ότι νεοφιλελεύθεροι και παλαιοφιλελεύθεροι έχουν συνάψει συμμαχία στην εφαρμογή της πολιτικής τους στην Ευρώπη. Μπορεί να υπερτερεί άλλοτε ο ένας και άλλοτε ο άλλος, αλλά το αποτέλεσμα είναι παρόμοιο: η οικονομία ισοπεδώνει κάθε άλλη αξία. Άλλωστε, πόση πραγματική διαφορά έχει ο γιος (ο νεοφιλελευθερισμός) απ’ τον πατέρα (τον παλαιοφιλελευθερισμό); Και οι δύο είναι τέκνα του προτεσταντισμού και του καπιταλισμού. Και οι δύο πιστεύουν στην πρωτοκαθεδρία της οικονομικής βάσης έναντι του πολιτισμικού εποικοδομήματος. Και οι δύο πιστεύουν ότι πρέπει καταρχάς να εργαζόμαστε και να παράγουμε, και έπειτα έρχονται τα υπόλοιπα. Όποιος δεν εργάζεται και δεν παράγει καταδικάζεται στο πυρ το εξώτερον.

Και αυτό μας φέρνει στη μαρξιστική ή μαρξιστογενή κριτική στη γερμανική πολιτική. Η ορθόδοξη αριστερή κριτική δεν μπορεί να κατανοήσει ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο η συγκεκριμένη οικονομική πολιτική. Το πρόβλημα είναι γενικότερο: η επιβολή του οικονομικού πολιτισμού επί των άλλων μορφών ζωής. Στο προαναφερθέν κείμενο του Lenin Reloaded, γίνεται κριτική στον Αγκάμπεν ακριβώς απ’ αυτή την άποψη. Ο συγγραφέας κατηγορεί τον Αγκάμπεν ότι εγκατέλειψε τη μαρξιστική ανάλυση και έτσι προδίδει τις καταπιεζόμενες τάξεις. Υποστηρίζει ότι δεν πρέπει να εγκαταλείψουμε τη διάκριση βάσης και εποικοδομήματος, διότι έτσι συντασσόμαστε με τους εξουσιαστές.

Όμως, οι μαρξιστές διαπράττουν το ίδιο σφάλμα με τους φιλελεύθερους. Πιστεύουν ότι μπορούμε να διαχωρίσουμε τη βάση απ’ το εποικοδόμημα. Πιστεύουν στην πρωτοκαθεδρία της οικονομίας έναντι των άλλων τομέων του πολιτισμού. Αυτή την πλάνη επισημαίνει ο Αγκάμπεν στο σύνολο του έργου του. Η βάση και το εποικοδόμημα δε διαχωρίζονται. Δεν έχει θεμελιωδέστερη σημασία για την ανθρώπινη συνθήκη η εργασία και η παραγωγή απ’ ό,τι έχει η γλώσσα, η τέχνη και η θρησκεία.

Η διάκριση της οικονομικής βάσης απ’ το πολιτισμικό εποικοδόμημα, πλάνη που μοιράζονται οι φιλελεύθεροι με τους μαρξιστές, είναι γέννημα της Νεωτερικότητας και του ορθολογιστικού πνεύματος των αστών. Και οι συνέπειές της για τον ανθρώπινο πολιτισμό είναι όμοιες μ’ αυτές που περιγράφει ο Βέρνερ Ζόμπαρτ για τον καπιταλιστή επιχειρηματία:

«Γύρω του τα πάντα ερημώνουν, τα πάντα απονεκρώνονται, όλες οι αξίες χάνονται, στο τέλος τον περιτριγυρίζει ένα περιβάλλον όπως αυτό που έχει να επιδείξει η αποικία εκ φύσεως. Η πατρίδα γίνεται για τον επιχειρηματία ξενιτιά. Φύση, τέχνη, λογοτεχνία, κράτος, φίλοι: τα πάντα εξαφανίζονται σε ένα μυστηριώδες Τίποτα γι’ αυτόν, αφού πλέον δεν έχει πια καθόλου χρόνο για να τους αφιερώσει. Και ενώ ο άποικος ίσως να δρόσιζε την ψυχή του στην οικογενειακή ζωή, η φλόγα του επιχειρηματικού παροξυσμού του επιχειρηματία μας απανθρακώνει εν τέλει ακόμη κι αυτή την τελευταία πράσινη νησίδα του περιβάλλοντός του.» (Βέρνερ Ζόμπαρτ, Ο Αστός, μτφρ. Κώστας Κουτσουρέλης, Νεφέλη, Αθήνα 1998, σελ. 357)

53 σχόλια:

  1. αναδημοσιεύω την τελευταία παράγραφο,
    ευχαριστίες !

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. στο φατσοδέφτερο ενν.
    καλημέρα...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Κανένα πρόβλημα. Εγώ ευχαριστώ.
    Το blog σου πολύ ωραίο. Το παρακολουθώ με πολύ ενδιαφέρον.
    Να 'σαι καλά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. @Παράκελσος

    Έχοντας κάνει τη σχετική κουβέντα αρκετές φορές, θέλω να επισημάνω στο κείμενό σου την αντίφαση που επισημαίνω συνήθως

    ''Πιστεύουν ότι μπορούμε να διαχωρίσουμε τη βάση απ’ το εποικοδόμημα''

    Μπορούμε να τα διαχωρίσουμε. Εσύ ο ίδιος τα διαχωρίζεις, σε όλο σου το κείμενο. Η κατάφαση της ταυτότητάς τους προϋποθέτει ένα προηγούμενο διαχωρισμό. Άραγε πρέπει να επιλέγουμε το διαχωρισμό ή την ενότητα/ταυτότητα; Το ερώτημα δεν είναι αυτό, κατά τη γνώμη μου έτσι τεθειμένο το πρόβλημα είναι ψευδοπρόβλημα. Το πραγματικό ερώτημα είναι ποιός είναι ο κατάλληλος διαχωρισμός που θα μας δώσει τη πιο πλούσια νοηματικά και χρήσιμη αναλυτικά ενότητα.

    Το να πει κανείς ότι πολιτική και οικονομία δεν διαχωρίζονται αντιφάσκει με την ίδια τη γλώσσα και τη λογική των σημείων. Όσο και να συνδέονται, διαχωρίζονται. Έχουν διαφορετικό νόημα, διαφορετικούς ορισμούς, κ.ο.κ. Η τομή τους είναι κινητή, κυμαινόμενη, αλλά η διάκριση υπάρχει και λειτουργεί στο κοινωνικό πεδίο.

    ''Η διάκριση της οικονομικής βάσης απ’ το πολιτισμικό εποικοδόμημα, πλάνη που μοιράζονται οι φιλελεύθεροι με τους μαρξιστές, είναι γέννημα της Νεωτερικότητας και του ορθολογιστικού πνεύματος των αστών''.

    Γέννημα της Νεωτερικότητας είναι η κοινωνική διάκριση πολιτικής και οικονομίας. Η διάκριση στο ''πνεύμα'' των αστών είναι διάκριση στο ''πνεύμα'' της εποχής. Ο νεωτερικός ορθολογισμός δεν είναι στα βιβλία μόνο ούτε απλώς ''ιδεολογία'', επιφέρει αλλαγές στη πραγματική ζωή. Ακριβώς για το λόγο αυτό σωστά κατά τη γνώμη μου στη νεωτερική εποχή διαπιστώνουμε τον πραγματικό διαχωρισμό πολιτικής-οικονομίας ως προς το νόημα και λειτουργία, όσο και αν αυτές οι δύο διαστάσεις επανενώνονται.

    Το ότι οι μαρξιστές συμπίπτουν με τους φιλελεύθερους σε αυτό είναι μια συνήθης κατηγορία. Μήπως όμως αν δεν αποδεχτούμε τις διακρίσεις βυθιζόμαστε σε ένα σύμπαν όπου ''όλες οι αγελάδες είναι μαύρες'';

    Καλό βράδυ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αγαπητέ Ονειρμέ,
      Σόρι που δεν απάντησα νωρίτερα στο σχόλιό σου. Μόλις τώρα το είδα.
      Θα επιμείνω ότι βάση και εποικοδόμημα δε διαχωρίζονται και ότι ο διαχωρισμός τους είναι μια ψευδαίσθηση των νεωτερικών ιδεολογιών. Θα επιμείνω όχι από διάθεση στείρας αντιπαράθεσης ή από πείσμα, αλλά γιατί νομίζω ότι είναι ένα απ' το κομβικότερο ζητήματα της σύγχρονης θεωρίας.
      Διατυπώνοντάς το κάπως διαφορετικά, θα έλεγα ότι ο διαχωρισμός της βάσης απ' το εποικοδόμημα ήταν ο λόγος (με τη φουκωική έννοια) της Νεωτερικότητας. Ήταν μια ιδεολογία που επέφερε αλλαγές στην πραγματική ζωή, όπως γράφεις. Άλλαξε δια της βίας την όψη του κόσμου.
      Αν δεν αμφισβητήσουμε ριζικά την πρωτοκαθεδρία της οικονομίας, πώς θα απαλλαγούμε απ' τον βίαιο λόγο της Νεωτερικότητας;
      Όσον αφορά την ομοιότητα των φιλελεύθερων με τους μαρξιστές, είναι ίσως υπερβολικό να τους ταυτίζουμε. Δεν ίσχυει όμως ότι ήταν και οι δύο φορείς της νεωτερικής ιδεολογίας και ότι ευθύνονται για τις μεγάλες βιαιοπραγίες που διαπράχτηκαν;
      Ανεξάρτητα απ' τις διαφωνίες μας, σ' ευχαριστώ πολύ που σχολίασες στο blog μου. Χαίρομαι που τα λέμε.

      Διαγραφή
    2. @Ε.Χ.Παράκελσος

      Το θεωρώ και εγώ πολύ σημαντικό. Ας ξεχάσουμε για λίγο τί περιεχόμενο δίνουμε στη ''βάση'' και τί στο ''εποικοδόμημα'', και ας σκεφτούμε έστω ότι ένας ιστορικός Λόγος χώρισε την κοινωνική πραγματικότητα σε δύο ''φέτες''. Κάποιοι θα ισχυριστούν ότι η πραγματικότητα είναι μία, κάποιοι ότι είναι δύο, οι δεύτεροι θα πουν ότι υπάρχει και ενοποίηση.

      Το πραγματικό ερώτημα προσπάθησα να το διατυπώσω και στο πρώτο σχόλιο. Όταν γράφεις

      ''Διατυπώνοντάς το κάπως διαφορετικά, θα έλεγα ότι ο διαχωρισμός της βάσης απ' το εποικοδόμημα ήταν ο λόγος (με τη φουκωική έννοια) της Νεωτερικότητας''

      και από τη στιγμή που παραδέχεσαι ότι ο διαχωρισμός συντελέστηκε σε επίπεδο Λόγου, και με την έννοια που το θέτεις, και σε επίπεδο πρακτικών

      αυτό δεν έχει ''κοινωνιοοντολογική'' (το τονίζω) βαρύτητα;

      Αν πράγματι ένα καθεστώς Λόγου διαίρεσε στα δύο και μάλιστα με κυρίαρχο τρόπο, η ιστορικά πραγματικότητα νοηματικά και πρακτικά διαπεράστηκε από αυτόν τον χωρισμό. Και άρα ο διχασμός ίσχυσε.

      Το θέμα κατά τη γνώμη μου είναι ποιές διακρίσεις μας επιτρέπουν να αναλύουμε τη πραγματικότητα. Άρα πρέπει να διαχωρίσουμε την ένταση απέναντι στο ''βάση και εποικοδόμημα'' και την ένταση σε οποιαδήποτε ανάλυση χωρίζει την ιστορικά πραγματικότητα στα δύο, στα τρία, στα τέσσερα.

      Μερικά παραδείγματα: Ο Αγκάμπεν χωρίζει το θεολογικό από τον κυβερνητικό πόλο (στο The Kingdom and the Glory). Προφανώς παραδέχεται μια ''ενότητα των δύο''. Θα μπορούσα όμως να επιμείνω λέγοντάς του ότι διχάζει τεχνητά μια ενιαία πραγματικότητα, διαιωνίζοντας την ωφέλιμη για την εξουσία αντίθεση υπερβατικότητας-εμμένειας;

      Στον Φουκώ έχουμε κυριαρχία, πειθαρχία, βιοπολιτική, πράγμα που σημαίνει ότι ο τρόπος με τον οποίο διαιρείται το μέσα και το έξω της εξουσίας μεταβάλλεται ιστορικά. Άρα μια απάντηση στο αν υπάρχει εντός-εκτός ή αν όλα είναι εντός, εξαρτάται από τα ίδια τα καθεστώτα Λόγου και από τις αναμείξεις των τεχνικών τους.

      Ένα τελευταίο. Αν και διαφωνώ, το θεωρώ ενδεικτικό. Στην Αυτοκρατορία οι σπινοζιστές Νέγκρι-Χάρντ δεν λένε πως δεν υπήρξε ποτέ διαλεκτική βάσης-εποικοδομήματος και εντός-εκτός στην ιστορία, αλλά ότι υπήρξε στην εποχή του ''ιμπεριαλισμού'' (το εντός-εκτός ως μητροπόλεις-αποικίες). Το σπινοζικό σύμπαν για αυτούς δεν ήταν πάντα έγκυρο για τη πραγματικότητα του καπιταλισμού, παρά μόνο την εποχή της ''Αυτοκρατορίας''.

      Με ένα τέτοιο τρόπο λέω πως το βάση-εποικοδόμημα, αν επικρατεί σε επίπεδο Λόγου και Πρακτικών και μάλιστα εξαιτίας μιας βαθιάς ιστορικής τομής (νεωτερικότητα), είναι το ίδιο ως διαίρεση του κοινωνικού μια ιστορική πραγματικότητα. Έχει να κάνει με την εξωτερικότητα Ανθρώπου/Πνεύματος και Φύσης στην νεωτερικότητα κ.α. Η εξωτερικότητα αυτή ήταν αληθής για την εποχή της, και μπορούμε να εξετάσουμε αν επιβιώνει και σήμερα ή όχι, ή σε ποιά ανάμειξη βρισκόμαστε.

      Καλό βράδυ



      Διαγραφή
    3. Ονειρμέ,
      Δε διαφωνώ καθόλου με τον μεθοδολογικό διαχωρισμό της ιστορικής πραγματικότητας σε δύο, τρεις, τέσσερις, πολλαπλές σφαίρες. Αντιθέτως. Μόνο έτσι μπορούμε να την αναλύσουμε και να την κατανοήσουμε.
      Διατηρώ όμως τις επιφυλάξεις μου για την "οντολογική" διαίρεση της πραγματικότητας σε βάση και εποικοδόμημα, διαίρεση που επιχείρησαν οι νεωτερικές ιδεολογίες.
      Όντως, ο διχασμός αυτός ίσχυσε. Σε ποιο βαθμό όμως; Για να αναφέρω ένα παράδειγμα απ' τη σφαίρα του πολιτισμού: το μυθιστόρημα, το κατεξοχήν λογοτεχνικό είδος των Νέων Χρόνων, ανήκει στη βάση ή στο εποικοδόμημα; Μπορούμε να πούμε απλά ότι είναι παράγωγο της αστικής κοινωνικής τάξης; Δεν ήταν ένας απ' τους παράγοντες που διαμόρφωσαν τον τύπο του αστού;

      Διαγραφή
    4. @Ε.Χ.Παράκελσος

      Πρόβλημα ταξινόμησης υπάρχει σε πολλά, ιδεολογία, κράτος, κλπ κλπ. Αν όμως μείνουμε στο πολιτική-ηθική-οικονομία, δεν μπορούμε να τα θεωρήσουμε μια αδιαφοροποίητη μάζα. Συνήθως, η κριτική στον μαρξισμό στο σημείο αυτό αναποδογυρίζει τα πράγματα προς όφελος μιας προτεραιότητας του ''πολιτικού''. Οπότε πάλι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η ίδια κριτική, αντίστροφα.
      Για παράδειγμα, η πολιτική ''ενοποίηση'' στην Ε.Ε ωθείται από οικονομικές πιέσεις, κατά κύριο λόγο.
      Μία προσέγγιση θα ήταν πως η οικονομία ''αυτονομείται'' μόνο στην κεφαλαιοκρατία, όταν το χρήμα τείνει να γίνει το μέτρο όλων των πραγμάτων. Οπότε το σχήμα του ιστορικού υλισμού θα είχε όλο και περισσότερο προβλήματα, όσο θα πηγαίναμε ''προς τα πίσω'', πριν την κεφαλαιοκρατία.
      Ή θα μπορούσαμε να επαναπροσδιορίσουμε τα δύο πατώματα, ως προς το περιεχόμενο. Από το να συγχωνευτούν όλες οι διαστάσεις σε μία (πχ στην πολιτική, τις σχέσεις εξουσίας κλπ), θα πρέπει να προταθεί κάποια άλλη χρήσιμη διαίρεση.

      Διαγραφή
    5. Ονειρμέ,
      Πολλοί όντως αναποδογυρίζουν τα πράγματα και θεωρούν ως βάση το πολιτικό. Σκέφτομαι, για παράδειγμα, την παράδοση που ξεκινάει απ' τον Καρλ Σμιτ, στην οποία ανήκει και ο Κονδύλης. Κατ' αυτούς, όλα ανάγονται τελικά στην πολιτική, στις σχέσεις ισχύος μεταξύ ανθρώπων και κοινωνικών ομάδων.
      Εδώ φαίνεται ακριβώς πόσο λανθασμένη είναι η διαίρεση της πραγματικότητας σε δύο επίπεδα απ' τα οποία το ένα είναι "πιο αληθινό". Το ίδιο λάθος που κάνουν όσοι θεωρούν ως βάση την οικονομία κάνουν και όσοι θεωρούν ως βάση την πολιτική.
      Νομίζω πως πιο σωστό θα ήταν να μιλάμε για διακριτές σφαίρες (της πολιτικής, της οικονομίας, της ψυχολογίας, του πολιτισμού) που αλληλοδιαπλέκονται με διάφορους τρόπους.

      Διαγραφή
    6. Χ.Ε.Παράκελσος

      Για τον Μπουρνιέ, τα διάφορα πεδία (οι σφαίρες) έχουν διαφορετική ''αναφορική βαρύτητα''. Εγώ θεωρώ σημαντικότερη την οικονομική σφαίρα. Αν το οικονομικό όφελος έχει μεγαλύτερη βαρύτητα στη σημερινή κοινωνία από το αισθητικά ''ωραίο'', από την ''παιδεία'', από την ''αλήθεια'', από το ''καλό'', τότε πράγματι η οικονομική σφαίρα έχει μεγαλύτερη κοινωνική βαρύτητα από τις υπόλοιπες.
      Πρέπει δηλαδή να δούμε τί συμβαίνει όντως στην κοινωνική πραγματικότητα. Ας κοιτάξουμε τον ''κοινό νου'', τον μέσο όρο κοινωνικής συνείδησης και πρακτικής.
      Για να είναι όλες οι σφαίρες ισότιμες, πρέπει να γίνει το άλμα πέρα από τον καπιταλισμό. Μέχρι τότε κατά τη γνώμη μου η ισοτιμία των σφαιρών είναι μια επιθυμία που προβάλλεται στην κοινωνική πραγματικότητα. Κάτι τέτοιο ήθελε ο Μάρξ να πει με την ''φαντασιακή επίλυση των αντιφάσεων''.
      Πράγματι πολύ σημαντικό ζήτημα, και η πορεία της κουβέντας μας από το ένα της σημείο στο άλλο έχει μια λογική αναγκαιότητα.

      Διαγραφή
    7. Μια τελευταία, νομίζω κρίσιμη αναφορά. Όλες οι σφαίρες μπορούν να είναι το ίδιο αληθινές, ταυτόχρονα όμως μπορούν να έχουν διαφορετική κοινωνική ισχύ-δύναμη. Οπότε συμφωνώ ότι όλες οι σφαίρες είναι το ίδιο αληθινές, δεν συμφωνώ στο ότι η οικονομική σφαίρα δεν είναι ισχυρότερη από τις άλλες.

      Διαγραφή
    8. Ονειρμέ,
      Δε συμφωνώ ότι το οικονομικό όφελος έχει τη μεγαλύτερη βαρύτητα στην υπάρχουσα κοινωνική πραγματικότητα. Κατά τη γνώμη μου, τόσο οι μαρξιστές όσο και οι φιλελεύθεροι τείνουν πάντα να θεωρούν τον άνθρωπο ιδιοτελές ον. Δεν ισχύει όμως αυτό στο βαθμό που το πιστεύουν. Πολλές ανθρώπινες πράξεις έχουν καθαρά ανιδιοτελή κίνητρα.
      Οι καπιταλιστικές-οικονομικές σχέσεις έχουν ήδη υπερβαθεί εν μέρει. Ή μάλλον υπερβαίνονται καθημερινά, στο βαθμό που οι άνθρωποι ενεργούν ανιδιοτελώς, χωρίς να αποβλέπουν στο στενό οικονομικό τους συμφέρον ή στην αύξηση της κοινωνικής ισχύος τους. Αυτό όμως δεν μπορούσαν να το δουν οι νεωτερικές-ορθολογιστικές ιδεολογίες. Και δεν μπορούσαν να το δουν γιατί δεν πίστευαν ότι υπάρχει. Γιατί έβγαλαν απ' το οπτικό τους πεδίο τη θρησκεία, την ηθική, τον μυστικισμό, το συναίσθημα, δηλαδή όλα τα ανορθολογικά στοιχεία της ανθρώπινης συνθήκης.

      Διαγραφή
    9. Ε.Χ Παράκελσος

      Οι άνθρωποι ενεργούν ανιδιοτελώς, υπερβαίνοντας τη διάσταση που ο Μπαντιού ονομάζει ''άνθρωπος-ζώο''.
      Στη σημερινή κοινωνία η κυρίαρχη κατάσταση δεν είναι αυτή που λες, αλλά η εξουσία του κέρδους. Η ιδιοτέλεια είναι η κυρίαρχη κατάσταση, για αυτό και τη μεγαλύτερη εξουσία την παρέχει η κατοχή κεφαλαίου. Κάθε πολιτικός που μπορεί να είναι ισχυρός αναφέρεται σε οικονομικά συμφέροντα.
      Όπως είπα σε προηγούμενο σχόλιο, είναι διαφορετικό αυτό που επικρατεί, από αυτό που και εγώ θα ήθελα. Αν επικρατούσε η διάσταση που λες, θα ζούσαμε σε άλλη κοινωνία.
      Το κοινό της τεράστιας πλειοψηφίας του ενήλικου πληθυσμού, πέρα από ηθικές, καλλιτεχνικές, και άλλες πλευρές τους, είναι ο εργασιακός καταναγκασμός, ή η ανεργία (που είναι η άλλη όψη του πρώτου).
      Αν κάνει κάποιος μια λίστα με τους πιο ισχυρούς ανθρώπους στον κόσμο, στην κορυφή της λίστας θα βρίσκονται οικονομικά δρώντες. Αυτό μας δείχνει από τί καθορίζεται σήμερα ως επί το πλείστον η ισχύς.
      Οι άλλες πλευρές που τονίζεις, η τάση υπέρβασης εντός της κεφαλαιοκρατίας, θα υπερισχύσει μόνο όταν συγκρουστεί το υπάρχουν καθεστώς εξουσίας με την ανερχόμενη κοινωνική δημιουργική δύναμη απελευθέρωσης της ανθρωπότητας.


      Διαγραφή
    10. Ονειρμέ,

      Δεν μπορούμε, κατά τη γνώμη μου, να ορίσουμε καθαρά ποσοτικά την επικρατούσα κατάσταση. Πολλές φορές τα ποιοτικά χαρακτηριστικά έχουν μεγαλύτερη σημασία. Υπάρχουν άνθρωποι, συμπεριφορές, μεμονωμένες πράξεις που ξεπερνούν το ζήτημα της ισχύος (οικονομικής, πολιτικής, κοινωνικής, ιδεολογικής κ.λπ.).
      Δεν υπερβαίνει εν τοις πράγμασι την οικονομική λογική και την ισχύ της οικονομίας μια πράξη ανυπόκριτης καλοσύνης και πραγματικής αγάπης; Δεν υπερβαίνει την ισχύ της οικονομίας η ανιδιοτελής αφοσίωση ενός καλλιτέχνη στο έργο του ανεξάρτητα απ' τις υλικές συνθήκες της ζωής του; Ή αυτές οι καταστάσεις δεν υπάρχουν;

      Διαγραφή
    11. @Ε.Χ.Παράκελσος

      Οι πράξεις αυτές υπερβαίνουν κάθε μέτρο, όμως δεν επιδρούν, δεν διαμορφώνουν ως ατομικές πράξεις την κοινωνική πραγματικότητα. Και ένα κίνημα να δημιουργούταν, γρήγορα θα καταπνιγόταν αν δεν έθιγε το κέντρο της εξουσίας, προσφέροντας και μια εναλλακτική πρόταση.
      Η υπέρβαση για την οποία μιλώ είναι σε μακροεπίπεδο. Αν κοιτάξουμε την κοινωνία ''από ψηλά'' θα δούμε το σινικό τείχος, τη θάλασσα και τη γη, και μια μεγάλη πυκνότητα στα μεγαλύτερα αστικά οικονομικά κέντρα.
      Το θέμα είναι τί σημαίνει για την κοινωνία και την ιστορία μια ατομική υπέρβαση. Μπορεί το άτομο να ξεπεράσει τη δίτιμη λογική κέρδος-κόστος, μπορούν να το κάνουν μερικά άτομα, όσο όμως παραμένει κυρίαρχη η σημερινή κατάσταση, η κοινωνία συνολικά θα λειτουργεί πάνω από όλα με όρους χρεών, ΑΕΠ κλπ. Τις κοινωνικές εξελίξεις θα τις καθορίσουν κυρίαρχα αυτές οι διαστάσεις και όχι άλλες.
      Οπότε δεν μιλώ στο επίπεδο του ενός ατόμου. Μια κοινωνία με κράτος δεν θα πέσει ποτέ σε αυτοθυσία, σε αντίθεση με κάποιον ή κάποιους. Ακόμα και πόλεμο να κάνει, ακόμα και αν αμυνθεί, οι παράμετροι που θα κρίνουν την έκβαση είναι άλλοι, κατά βάση οικονομικοτεχνικοί.
      Έχεις δίκιο ότι δεν μπορούμε να ορίσουμε καθαρά ποσοτικά. Για αυτό καλύτερα να τονίσω ότι μιλάω με όρους μεγαλύτερο-μικρότερο, όπως ίσως θα έλεγε ο Ντελέζ. Δεν ξέρω πόσο μεγαλύτερο ή πόσο μικρότερο, ξέρω ότι η τέχνη διαδραματίζει μικρότερο ρόλο στο κοινωνικό μακροεπίπεδο από ότι η οικονομία. Είναι δυνατό όμως μια καλλιτεχνική ορμή μέσα από τις οβιδιακές της μεταμορφώσεις να επιδράσει και να κλονίσει την οικονομική λογική. Όμως αυτός ο κλονισμός θα είναι κλονισμός εκείνου που είναι το κυρίαρχο, με τους υπάρχοντες συσχετισμούς δυνάμεων.
      Πιστεύω, καταληκτικά, πως υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στην παραδοχή ότι μαρξιστές και νεοφιλελεύθεροι έχουν επιβάλλει κάτι, και στην άρνηση πως αυτό το κάτι επικρατεί, πως είναι το κυρίαρχο, ενώ η οικονομία (είτε το έχουν επιβάλλει αυτοί, είτε η ίδια η κοινωνική πραγματικότητα).
      Δεν έχω κανένα πρόβλημα να μιλήσω όμως για πράγματα με τα οποία μπορεί να διαφωνώ σε μαρξιστικές αναλύσεις κλπ.
      Αλλά για μένα η εγκατάλειψη του ''οικονομικού'' και η άρνηση του κεντρικού του ρόλου στην κοινωνία μέσω της σκέψης, δεν είναι υπέρβαση, αλλά παράκαμψη που αφήνει άλυτο το πρόβλημα και άθικτη την κυριαρχία της οικονομικής κεφαλαιοκρατικής λογικής.

      Καλό βράδυ.

      Διαγραφή
    12. Ονειρμέ,

      Σχετικά με την αντίφαση που επισημαίνεις: Δεν πιστεύω ότι οι μαρξιστές και οι φιλελεύθεροι θα μπορούσαν να επιβάλουν καθολικά την αντίληψή τους για τον κόσμο, την οικονομική λογική. Το προσπάθησαν πάντως, και αυτό επέφερε τεράστιες αλλαγές στην κοινωνία.
      Αυτό που λέω είναι ότι η οικονομική λογική έχει επικρατήσει, ως νοοτροπία, σε μεγάλο μέρος του κόσμου. Παρ' όλα αυτά, οι άνθρωποι δεν ενεργούν πάντοτε ιδιοτελώς. Αν κοίταζαν πάντα το κόστος και το κέρδος, δε θα έκαναν πολλά πράγματα από αυτά που κάνουν.
      Όσον αφορά τώρα το μακροεπίπεδο που αναφέρεις, δε νομίζω πως μπορούμε σήμερα, μετά το τέλος των μεγάλων αφηγήσεων, να μιλάμε για μια συνολική λύση του κοινωνικού προβλήματος, για μια συνολική αλλαγή της κοινωνίας.

      Διαγραφή
    13. @Ε.Χ.Παράκελσος

      ''Παρ' όλα αυτά, οι άνθρωποι δεν ενεργούν πάντοτε ιδιοτελώς. Αν κοίταζαν πάντα το κόστος και το κέρδος, δε θα έκαναν πολλά πράγματα από αυτά που κάνουν''.

      Δεν είπα ότι το κάνουν πάντοτε, και ας φύγουμε από τους ανθρώπους σαν άτομα για να δούμε συνολικά τις κοινωνίας, πως δρουν κατά κύριο λόγο, οικονομικά ή καλλιτεχνικά; Ο κανόνας, η επικρατούσα τάση, λοιπόν, είναι οικονομική. Και αν επιθυμούμε κάτι διαφορετικό, αυτό είναι κόντρα σε αυτό το οποίο είναι το κυρίαρχο.
      Εξακολουθώ να βλέπω αντίφαση ανάμεσα στο ''όλα τα επίπεδα της πραγματικότητας έχουν την ίδια βαρύτητα'' και στο ότι το οικονομικοτεχνικό επικρατεί. Πολλοί υποστηρίζουν και τα δύο ταυτόχρονα, πράγμα που δεν στέκει. Το οικονομικοτεχνικό επικρατεί ως νοοτροπία και ως πρακτική (μην το ξεχνάμε αυτό).
      Αυτό έχει να κάνει με τη διάκριση που ανέφερα. Όλα τα υποσυστήματα είναι το ίδιο αληθινά, αποτελούν διαφορετικές οπτικές γωνίες της κοινωνίας, και είναι ''ίσα'' στο ότι αποτελούν οπτικές γωνίες που συνυπάρχουν ταυτόχρονα. Είναι όμως άνισα ως προς τη δύναμη, το ''φωτισμό'' τους. Το οικονομικό, το καλλιτεχνικό, το πολιτικό, το εκπαιδευτικό, όλα ισχύουν, αλλά ο φωτισμός του οικονομικού στην κοινωνία είναι πιο έντονος.
      Αυτό μπορεί να το δεις με τον λεγόμενο ''οικονομικό ιμπεριαλισμό'' στις κοινωνικές επιστήμες. Την τάση δηλαδή να μιλάμε για economics κέρδους-κόστους ακόμα και πχ στην οικογένεια.
      Η αντίληψη που θέλει τους φιλελεύθερους και τους μαρξιστές να φταίνε, λίγο ως πολύ, για το διαχωρισμό, είναι κατά τη γνώμη μου ανυπόστατη.
      Αντίθετα, οι φιλελέ και οι μαρξιστές περιγράψαν καλύτερα από κάθε άλλο ρεύμα στην εποχή τους την πραγματική κατάσταση, τον διαχωρισμό που είχε ήδη συντελεστεί. Εδώ οφείλεται η ομοιότητά τους. Και στη βάση αυτής της περιγραφής της νεωτερικής κοινωνικής κατάστασης, οφείλεται και η μεγαλύτερη αγεφύρωτη διαφορά τους. Αυτή είναι στα ζωτικά συμφέροντα που επέλεξαν να υπηρετήσουν. Είναι αδύνατο να υποστηρίξεις πραγματικά συμφέροντα (όποια και αν είναι αυτά) αν η θεωρία σου δεν πατάει στο πραγματικό έδαφος, αποτελώντας έτσι αποτελεσματικό μέσο για δράση.
      Το τέλος των μεγάλων αφηγήσεων είναι παραδόξως το τέλος των επαναστατικών αφηγήσεων μονόπλευρα. Έτσι οι Άλλοι μπορούν να υφαίνουν μεγάλες αφηγήσεις σε βάθος δεκαετιών (λ.χ η Κίνα θέλει το 2050 να έχει φτάσει την αστικοποίησή της στο 70%). Αλλά αν αυτό δεν θεωρείται μεγάλη αφήγηση, μεγάλη αφήγηση πλέκει ο σύγχρονος φασισμός, την αφήγηση υπεράσπισης του έθνους κόντρα στους εχθρούς. Πρόκειται για τις ''θεωρίες συνωμοσίας'' που αποτελούν μεγάλες αφηγήσεις για τη ζωή και τον κόσμο, για τις φυλές κλπ.
      Και πέρα από αυτά, τα προβλήματα τίθενται σε μακροεπίπεδο όταν αναζητείται ο ''δανειστής ύστατης προσφυγής'' σε έναν υπερεθνικό οργανισμό (πχ ΔΝΤ).
      Αναμφίβολα, οι μεγάλες αφηγήσεις δεν είναι στα φόρτε τους (στη Δύση, γιατί στην Ανατολή διατηρούνται-βλ. το ισλάμ). Αλλά η κατάσταση δεν είναι του 1970 ούτε του 1980. Η σημερινή κρίση θέτει παγκόσμια προβλήματα και δημιουργεί την ανάγκη μεγάλων αφηγήσεων, ωθεί προς τα εκεί. Η Ε.Ε ψάχνει τη μεγάλη αφήγηση, όπως και τα άλλα μπλοκ, το ίδιο και οι από κάτω. Θα δούμε λοιπόν τί θα γίνει. Άλλωστε και ο Καστοριάδης κάποτε νόμιζε ότι ο καπιταλισμός έλυσε τελικά τις αντιφάσεις του, κόντρα σε όσα πίστευε ο Μάρξ. Αλλά το πίστευε επειδή ζούσε στη Γαλλία μια άλλη εποχή ή επειδή δούλευε για έναν υπερεθνικό οργανισμό!
      Τα πράγματα σίγουρα δεν είναι πολύ αισιόδοξα για τους ανθρώπους και την ανθρωπότητα, ίσως όμως η ανάγκη να γίνει ξανά ιστορία.

      Διαγραφή
  5. Ονειρμέ,
    Απ' ό,τι φαίνεται, δεν μπορώ να σε πείσω ότι η οικονομική σφαίρα δεν είναι πάντοτε η επικρατούσα. Κατα τη γνώμη μου, σε άλλες εποχές επικρατεί και σε άλλες όχι. Δεν υπάρχει κάποιος φυσικός νόμος που να επιβάλλει την κυριαρχία της στην ιστορική πραγματικότητα.
    Σε ποια εποχή επικράτησε απόλυτα η οικονομική σφαίρα; Αναμφίβολα, στη Νεωτερικότητα ή στην καπιταλιστική εποχή, αν θέλεις. Η φιλελεύθερη και η μαρξιστική θεωρία δεν ήταν απλώς ερμηνείες του φαινομένου, αλλά και αιτίες του. Δεν ανέλυσαν απλώς την κυριαρχία του οικονομικού, αλλά την επέτειναν.
    Σήμερα, στην εποχή της Μετανεωτερικότητας ή του ύστερου καπιταλισμού, η οικονομική σφαίρα δεν έχει την κυριαρχία που είχε κατά τη Νεωτερικότητα. Και δεν την έχει γιατί σήμερα οι σφαίρες έχουν κατά κάποιο τρόπο αποσυνδεθεί. Και αυτή ήταν βέβαια μια θετική εξέλιξη.
    Κατά την άποψή μου, όλα τα χειραφετητικά κινήματα της εποχής μας πρέπει να ρίξουν το βάρος τους ακριβώς σε αυτή την εξέλιξη: πρέπει να αγωνιστούν για την πλήρη αποσύνδεση των σφαιρών και για τον περιορισμό του οικονομισμού.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. @Ε. Χ. Παράκελσος

    Δεν υποστήριξα εδώ τη θέση ότι η οικονομική σφαίρα ήταν πάντοτε επικρατούσα. Περιορίστηκα στην εποχή της Νεωτερικότητας και του καπιταλισμού γιατί θα υπήρχε μια διαφορετική επιχειρηματολογία όσον αφορά την προκαπιταλιστική ιστορία για το ''οικονομικό'' και για το αν και πώς υπάρχει αυτό πριν τη νεωτερικότητα. Όσον αφορά το αν επικρατεί πάντοτε το οικονομικό ή όχι, και ο Μάρξ συμφωνεί μαζί σου, για τον Μάρξ τον κύριο ρόλο στην Αθήνα τη Ρώμη τον παίζουν η πολιτική και η θρησκεία (ακόμη και αν αυτό καθορίζεται από το πώς οι άνθρωποι βγάζουν τα προς το ζην, βλ. υποσημείωση 53 α'τόμος του Κεφαλαίου-με βάση αυτό η αλτουσεριανή διάκριση σε ''δεσπόζουσα'' και καθοριστική-σε-τελευταία ανάλυση στιγμή). Αλλά δεν θέλω να αναφερθώ στο προκαπιταλιστικό και προσπάθησα όσο μπορώ να το αποφύγω, γιατί χρειάζεται διαφορετική κουβέντα. Συμφωνούμε επομένως για τη νεωτερική/καπιταλιστική εποχή και την επικράτηση της οικονομικής σφαίρας, συμφωνία την οποία δεν κατάλαβα από την αρχή.
    Με ποιό όμως σκεπτικό θεωρείς πως η μετανεωτερικότητα δεν σημαίνει την επικράτηση της οικονομικής σφαίρας ή ότι σημαίνει την υποβάθμισή της; Μάλιστα χαρακτηρίζεις τη φάση ως ύστερο καπιταλισμό, πράγμα που σημαίνει μια έννοια είδους σε σχέση με το γένος καπιταλισμός, στο οποίο είπες επικρατεί το οικονομικό. Άρα γιατί στον ύστερο καπιταλισμό δεν επικρατεί η οικονομική σφαίρα, ενώ επικρατούσε στον καπιταλισμό;
    Mιλάς για αποσύνδεση των σφαιρών. Με ενδιαφέρει η άποψή σου και αν αναφέρεσαι στο έργο κάποιου μελετητή. Η μόνη έννοια της ''αποσύνδεσης'' που έχω υπόψη είναι του Α.Giddens και της χωροχρονικής αποσύνδεσης, αλλά μάλλον δεν εννοείς αυτό, αφού μιλάς για τις σφαίρας. Αν θες διευκρίνισε λίγο αυτό το σημείο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Ονειρμέ,
    Χαίρομαι που συμφωνούμε ότι η κυριαρχία του οικονομικού ήταν ιστορικό φαινόμενο και όχι διαχρονική σταθερά των ανθρώπινων κοινωνιών.
    Χρησιμοποιώ τον όρο "ύστερος καπιταλισμός" του Φρέντρικ Τζέιμσον για λόγους συνεννόησης. Προτιμώ τους όρους "Μετανεωτερικότητα" ή "μεταμοντέρνα κατάσταση" (όρος του Λυοτάρ) γιατί πιστεύω ότι έχουμε εισέλθει σε μια εντελώς νέα φάση στην ιστορία της ανθρωπότητας.
    Για την αποσύνδεση των σφαιρών, δεν αναφέρομαι στο έργο κάποιου συγκεκριμένου μελετητή. Χρησιμοποιώ αυτό τον όρο για να περιγράψω το βασικό χαρακτηριστικό της Μετανεωτερικότητας, δηλαδή ότι είναι αδύνατο σήμερα να ερμηνεύσουμε τον κόσμο βασιζόμενοι σε μία αρχή (στην οικονομία, στην πολιτική, στην ιδεολογία). Όπως εξάλλου είναι αδύνατη η ολιστική ερμηνεία του κόσμου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. @Ε.Χ.Παράκελσος

      Συμφωνούμε ότι η κυριαρχία του οικονομικού ίσχυε στη νεωτερικότητα. Διαφωνούμε στο ότι δεν ισχύει μέχρι σήμερα (εγώ υποστηρίζω ότι ισχύει). Για το πριν τον καπιταλισμό, πιστεύω ότι πάντα το πρόβλημα του πώς θα εξασφαλιστεί η απαιτούμενη ενέργεια (πρόβλημα των πόρων) ειναι το πιο θεμελιακό, όμως δεν το ταυτίζω με το θεσμό που λέγεται οικονομία. Το πρόβλημα αυτό μπορεί να επιλύεται μέσω ποικίλων οργανώσεων. Η Μέκκα της εποχής του Μωάμεθ το επιλύει μέσω μιας θρησκευτικοπολιτικού τύπου οργάνωσης (όπως και η Μεδίνα, και γενικά η μουσουλμανική κοινότητα). Το ίδιο ισχύει για όσα λέει ο Μάρξ περί Ρώμης και Αρχαίας Αθήνας. Το ότι το πρόβλημα ενέργειας ή πόρων δεν ταυτίζεται με τον οικονομικό θεσμό είναι το ζήτημα κλειδί για το προκαπιταλιστικό κόσμο, όμως μπορούμε να μην αναλωθούμε σε αυτό εδώ.
      Ο όρος του Τζέιμσον είναι ρητό δάνειο από τον Ερνέστ Μαντέλ ο οποίος θεωρεί τον ''ύστερο καπιταλισμό'' δεύτερη φάση του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού. Το μεταμοντέρνο ορίζεται ως ''η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού''. Οπότε για αυτό που λες πως είναι πέραν του καπιταλισμού (στο οποίο ισχύει η κυριαρχία του οικονομικού) δεν εξυπηρετεί ο όρος ύστερος καπιταλισμός όπως τον χρησιμοποιεί ο Τζέιμσον.
      Το οικονομικό κεφάλαιο ζει και βασιλεύει σε οποιαδήποτε γωνιά του πλανήτη, ακόμα και αν μια πιο επιφανειακή διάσταση όπως πχ τα κρατικά χρέη θεωρηθεί η πλέον ουσιώδης. Κατά τη γνώμη μου δεν είναι δυνατό να δείξεις πως έχει ξεπεραστεί ο καπιταλισμός, αν τον ορίσουμε όπως ο Βάλλερσταιν, ως το σύστημα του οποίου η κύρια αρχή είναι η συσσώρευση του κεφαλαίου. Το Χ-Ε-ΔΧ δεν αντικαθίσταται από κάτι στην μετανεωτερικότητα.
      Εγώ πιστεύω ότι η μετανεωτερικότητα δεν είναι η νέα εποχή αλλά το πέρασμα από μια παλιά σε μια νέα εποχή. Για αυτό τα νέα χαρακτηριστικά ετεροπροσδιορίζονται σε σχέση με τη νεωτερικότητα, ενώ αποτελούν ολοκλήρωση και παρακμή της. Παρακμή δηλαδή του νεωτερικού Λόγου και της αναστοχαστικότητας εκ των έσω (αποδόμηση).

      '' είναι αδύνατο σήμερα να ερμηνεύσουμε τον κόσμο βασιζόμενοι σε μία αρχή (στην οικονομία, στην πολιτική, στην ιδεολογία). Όπως εξάλλου είναι αδύνατη η ολιστική ερμηνεία του κόσμου''

      Αυτό γιατί το ονομάζεις αποσύνδεση και όχι υπερσύνδεση των σφαιρών? Ο κόσμος γίνεται πιο πολύπλοκος για αυτό και η αντίληψη δεν μπορεί να συλλάβει το σύνολο των σχέσεων. Για τον Τζέιμσον, πρέπει να ξεφύγουμε από αυτό. Υπάρχει μια διασύνδεση παγκόσμιου και τοπικού (global+local, ''glocalisation'').
      Στην ''Μεταμοντέρνα Κατάσταση'' έχουν ενδιαφέρον όσα λέει ο Λυοτάρ για τον Νίκλας Λούμαν και τη θεωρία των συστημάτων, η οποία είναι ένας μετανεωτερικός ''ολισμός''. Αυτό είναι το παράδοξο, για αυτό και η θεωρία των συστημάτων αποτελεί την αυτοαναίρεση της μετανεωτερικότητας.

      Δύο λινκ που ίσως σε ενδιαφέρουν

      http://bestimmung.blogspot.gr/2013/04/blog-post_22.html και η σειρά αυτή αναρτήσεων, ιδίως το Α και το D μέρος

      Συστηματο-ποίηση των κοινωνιών http://bestimmung.blogspot.gr/2013/02/blog-post_2214.html



      Διαγραφή
    2. Ονειρμέ,
      Σ' ευχαριστώ για τα κείμενά σου στα οποία με παρέπεμψες και δεν τα είχα δει. Είναι πολύ ενδιαφέροντα και διαβάζοντάς τα καταλαβα καλύτερα πώς βλέπεις τα πράγματα.
      Επίσης, δεν ήξερα ότι ο όρος "ύστερος καπιταλισμός" είναι του Ερνέστ Μαντέλ.
      Λες ότι το οικονομικό κεφάλαιο ζει και βασιλεύει σε οποιαδήποτε γωνία του πλανήτη. Δε διαφωνώ με αυτή τη διαπίστωση. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι εξακολουθεί η κυριαρχία της οικονομικής σφαίρας, όπως συνέβαινε στη Νεωτερικότητα. Η βία που ασκούν οι οικονομικά ισχυροί είναι ίσως η πιο διαδεδομένη βία. Δεν είναι όμως η ειδοποιός διαφορά της εποχής μας, το χαρακτηριστικό που την κάνει διαφορετική από τις προηγούμενες εποχές.
      Γιατί, κατά τη γνώμη μου, η Μετανεωτερικότητα είναι μια εντελώς νέα φάση στην ιστορία του κόσμου. Το πέρασμα από τη Νεωτερικότητα στη Μετανεωτερικότητα συντελέστηκε με τον μεταμοντερνισμό. Ή, για να το πούμε διαφορετικά, ο μοντερνισμός ήταν η τελευταία φάση της Νεωτερικότητας και ο μεταμοντερνισμός η πρώτη φάση της Μετανεωτερικότητας.
      Άλλωστε, και ο Βάλλερσταϊν δείχνει ότι σταδιακά το καπιταλιστικό σύστημα όπως το ξέρουμε οδηγείται στην οριστική του κατάρρευση (την τοποθετεί στα επόμενα σαράντα-πενήντα χρόνια) και δεν ξέρουμε τι είναι αυτό που θα επακολουθήσει. Παρότι δε συμφωνώ πλήρως με τις αναλύσεις του, δεν επιβεβαιώνει στην ουσία την άποψη ότι έχουμε μπει σε μια εντελώς νέα ιστορική περίοδο, σ' ένα εντελώς νέο κοσμοσύστημα όπως θα έλεγε ο ίδιος;
      Όσον αφορά την ολιστική ερμηνεία, είναι σήμερα αδύνατη επειδή ο κόσμος έχει γίνει πιο χαοτικός. Έχει διευρυνθεί σε τέτοιο βαθμό που κάθε συνολική θεώρησή του αφήνει απέξω βασικά στοιχεία του. Η θεωρία των συστημάτων του Λούμαν έχει ακριβώς το πλεονέκτημα ότι δεν προσπαθεί να υποτάξει τα πάντα σε μία αρχή, δε θεωρεί ότι υπάρχει ένα σύστημα, αλλά πολλά.

      Διαγραφή
    3. @E.X.Παράκελσος

      Συμφωνώ ότι η σημερινή κατάσταση είναι πολύ σημαντική, και διαφορετική από τις προηγούμενες. Αλλά κάθε εποχή είναι από τη μια σκοπιά όμοια και από την άλλη ανόμοια. Αν μείνουμε στα ανόμοια χαρακτηριστικά της σημερινής εποχής, μπορούμε να τη δούμε σαν μια ριζικά νέα εποχή, ενώ βαθμιαία εξαλείφονται οι δεσμοί με τη νεωτερικότητα.
      Όμως και για τον Βάλλερσταιν οδεύουμε στην κατάρρευση του νεωτερικού κεφαλαιοκρατικού κοσμοσυστήματος, δηλαδή δεν έχει συντελεστεί ήδη η αλλαγή στη νέα εποχή. Ζούμε τη ''διακλάδωση'' (bifurcation) του νεωτερικού συστήματος. Το μοναδικό είναι η φάση αυτή του προηγούμενου συστήματος και όχι πως έχει ήδη συντελεστεί η αντικατάστασή του από κάποιο άλλο. Ωστόσο αναγνωρίζει στο Μάη του '68 και στη κατάρρευση-ανατροπή της ΕΣΣΔ δύο ορόσημα. Πιστεύω ότι από το 1989 ο καπιταλισμός περνάει σε μια νέα φάση, την τελευταία του, πράγματι, και πως η φάση αυτή έχει τα λεγόμενα μετανεωτερικά χαρακτηριστικά, ως ολοκλήρωση των νεωτερικών και αποδόμησή τους εκ των έσω. Όμως η φάση αυτή ή στάδιο είναι η παρακμή ή το σάπισμα του κεφαλαιοκρατικού συστήματος, και όχι η υπέρβασή του, η οποία ίσως δρομολογηθεί ως έξοδος από το τούνελ της σημερινής κρίσης, όχι κατ'ανάγκη προς κάτι ''καλύτερο''.
      Εκείνο που είναι ζήτημα είναι μήπως μετά το 1989 πάλιωσε και η μετανεωτερικότητα. Βέβαια αν διακρίνεις το μεταμοντερνισμό από τη μετανεωτερικότητα και πεις πως το μεταμοντέρνο ήταν η πρώτη φάση της, τότε μπορείς να πεις ότι συνεχίζεται μετά το 1989. Το θέμα είναι πως χωρίς το αντίπαλον δέος όλα τα χαρακτηριστικά που αναλύει και ο Jameson, συν η είσοδος του διαδικτύου στη ζωή μας, υψώνονται σε μεγαλύτερη δύναμη.
      Αλλά η νέα εποχή θα αυτοπροσδιοριστεί μεταφράζοντας όλη τη προηγούμενη πορεία ως πορεία προς αυτήν. Η μετανεωτερικότητα ακόμη ετεροπροσδιορίζεται.
      Υπάρχει ένα παράδοξο στη μετανεωτερικότητα που εμμέσως το επισήμανες. Η μετανεωτερικότητα, παρά τις διακηρύξεις περί του αντιθέτου, τα υπαγάγει όλα σε μια αρχή. Ο Λυοτάρ ουσιαστικά χρίζει τη πληροφορική αυτή την αρχή (τα ''γλωσσικά παιχνίδια'' αποτελούν μια ιδιαίτερη περίπτωσή της). Εκείνο που πρέπει να διαχωρίζουμε είναι το ''σύνολο των συνόλων'' από τη ''λογική των κόσμων'', όπως θα έλεγε ο Μπαντιού. Μπορεί να μην υπάρχει Κόσμος όλων των Κόσμων και οι κόσμοι να είναι άπειροι, αλλά υπάρχει ως ''ελάχιστος κοινός παρονομαστής'' μια λογική που τους διέπει.
      Πρόκειται για έναν διαφορετικό ''ολισμό'' που δεν είναι ολισμός, αλλά δεν παύει να είναι μια Αρχή. Έτσι η θεωρία συστημάτων του Λούμαν έχει μια αρχή, ότι όλα όσα μελετάει είναι συστήματα. Στη πραγματικότητα υπάρχει το ''σύστημα των συστημάτων'' με έναν διαφορετικό τρόπο. Πρόκειται για το σύστημα ''εν γένει'' του οποίου τα επιμέρους συστήματα αποτελούν συγκεκριμενοποιήσεις. Κάθε σύστημα όμως, βάσει της συστημικής Αρχής, έχει χωροεπικράτεια, κώδικα, μνήμη, μέσο επικοινωνίας, κ.ο.κ.

      Διαγραφή
  8. Συνέχεια...

    Και ο Michel Serres στον οποίο έχεις αναφερθεί, έχει μια αρχή με την οποία συνδέει, αντί να αποδεχτεί μια αρχή αποσύνδεσης. Ο ''δεσμός'' πχ στο ''Φυσικό Συμβόλαιο'' θεματοποιείται ως τέτοιος και η θεωρία των δικτύων χρίζεται το κοινό σε τόσο διαφορετικά μεταξύ τους πεδία. Συνδέεται η επιστήμη με τη ποίηση, η οικονομία με τη μετεωρολογία.
    Εκτός αυτού, ο Serres μιλά τόσο στο Φυσικό Συμβόλαιο όσο και στον Καιρό των Κρίσεων για τη ''Γαία''. Η Γαία είναι ο πλανήτης ολόκληρος. Προτρέπει σε μια ολιστική σκέψη με βάση τη Γαία, και μάλιστα στο Φυσικό Συμβόλαιο μας καλεί σε μια επιστροφή στο ''νομικό πρότυπο'' σκέψης που ολοποιεί και έχει κανονιστικές συνέπειες, από μια σκοπιά ''save the Planet!''.
    Είναι σημαντικό να δούμε πως στις κεφαλαιοκρατικές ολοκληρώσεις τουλάχιστον, εκπονούνται εργασίες συνολικές προς ''απομείωση της πολυπλοκότητας'', σαν αυτοπαρατήρηση των συστημάτων. Η Ε.Ε, οι Η.Π.Α,η Κίνα κλπ, δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς να δουν συνολικά και όχι χαοτικά τον εαυτό τους, αλλά και τον κόσμο. Τα κοσμοσυστήματα, ο Βάλλερσταιν, ο Μπρωντέλ, ο Αρρίγκι, παρακινούν προς μια ολιστική, πλανητική σκέψη.
    Πρέπει να βρεθεί το κοινό νήμα που συνδέει τόσο διαφορετικές περιοχές, για να απομειωθεί η πολυπλοκότητα. Με τη χρήση της θεωρίας των συστημάτων, κάποιοι, μερικούς από τους οποίους ανέφερα, έχουν προχωρήσει πολύ σε αυτό. Χωρίς τα έργα τους, ίσως είχαμε τυλφωθεί πλήρως μέσα στο χάος. Όμως οι ''άλλοι['', τα ολιγοπώλεια, οι κυβερνήσεις, οι τεράστιοι στρατοί των οποίων η εμβέλεια κρούσης καλύπτει όλων των πλανήτη, δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς ''ολιστική'' σκέψη με το τρόπο που είπα. Για αυτό και η συνήθης χρήση Xαρτών που ''χρωματίζουν'' τις περιοχές του πλανήτη από τη σκοπιά πολλών παραμέτρων.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Ονειρμέ,
    Κατά τη γνώμη μου, η Μετανεωτερικότητα είναι μια εντελώς νέα εποχή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Όταν λέω πως είναι μια εντελώς νέα εποχή, εννοώ πως διαδέχεται τη Νεωτερικότητα όπως εκείνη διαδέχτηκε τον Μεσαίωνα και όπως ο Μεσαίωνας διαδέχτηκε την Αρχαιότητα και ούτω καθεξής. Έχεις δίκιο ότι ακόμη ετεροπροσδιορίζεται και γι' αυτό ονομάζεται Μετα-νεωτερικότητα. Αυτό όμως συμβαίνει γιατί βρισκόμαστε ακόμη σε αρχικό στάδιο. Καθώς θα προχωράμε βαθύτερα στη νέα εποχή και θα γίνεται κοινή συνείδηση ότι η Νεωτερικότητα έχει τελειώσει, θα αρχίσει να αυτοπροσδιορίζεται και θα αποκτήσει δικό της όνομα.
    Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της νέας εποχής, της Μετανεωτερικότητας, είναι η πολυπλοκότητα και η χαοτικότητα.
    Όπως γράφεις, οι ισχυροί, τα κράτη, οι κυβερνήσεις, οι πολυεθνικές, τα ολιγοπώλια επιδιώκουν την ολιστική σκέψη, θέλουν να μειώσουν την πολυπλοκότητα. Αυτό δεν πρέπει να μας κάνει να κινούμαστε προς την αντίθετη κατεύθυνση; Δεν πρέπει να υπερασπιζόμαστε τη χαοτικότητα της νέας εποχής;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. @Ε.Χ.Παράκελσος

      Αυτό θα ήταν πράγματι μια γραμμή πλεύσης. Όμως πιστεύω πως και το χάος πρέπει να οργανωθεί, αλλιώς το οργανώνει η άρχουσα τάξη πραγμάτων. Υπάρχει ο κίνδυνος να θεωρήσουμε το ''καλό'' το χάος και το ''κακό'' την τάξη. Πιστεύω επίσης πως δεν πρόκειται για την τάξη έναντι στο χάος, για το ''ορθολογικό'' έναντι στο ''ανορθολογικό'', αλλά για τη σύγκρουση δύο διαφορετικών τύπων λογισμού. Και η μετανεωτερικότητα έχει μια λογική, τη λογική των μοντέλων ή προσομοιώσεων. Δεν πιστεύω πως η μετανεωτερικότητα είναι το χάος έναντι της νεωτερικής τάξης, όσο ένας νέος τρόπος οργάνωσης, ένα δυναμικό σύστημα που μεταβαίνει από τη μία κατάσταση ανισορροπίας στην άλλη, σε αντίθεση με τη νεωτερική μετάβαση από τη μία κατάσταση ισορροπίας στην άλλη. Το δεύτερο σκεπτικό που στη πραγματικότητα είναι αρκετά προνεωτερικό (η αρμονία). Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως η μετανεωτερικότητα είναι απλώς ύστερη νεωτερικότητα, και πως η νεωτερικότητα όταν πρωτουπάρχει δεν είναι κάτι ''καθαρό'', αλλά μια ανάμειξη της θεολογίας και της αναστοχαστικής λογικής, όπου η δεύτερη αρχίζει και παίρνει κεφάλι όσο βαθαίνει το πραγματικό ''νέο'' της νεωτερικότητας. Έτσι, η μετανεωτερικότητα είναι η συνέχεια και η ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας.
      Οπότε, πιστεύω ότι η πραγματική αντιδιαστολή δεν είναι η τάξη και το χάος που πρεσβεύει η μία και η άλλη εποχή, αλλά δύο τρόποι οργάνωσης της πολυπλοκότητας. Η μετανεωτερικότητα εκτός από πολυπλοκότητα, είναι και μοντελοποίηση-προσομοίωση. Κατασκευή μοντέλων που αναγνωρίζεται ως κατασκευή. Όλοι οι ισχυροί μοντελοποιούν. Το μοντέλο όλων των μοντέλων είναι κάτι σαν νέος ολισμός, η θεωρία των συστημάτων. Από αυτό το σημείο και με επίγνωση του νέο τύπου ''ολισμού'', πιστεύω ότι ξεκινά η αντίσταση.

      Διαγραφή
    2. Ονειρμέ,
      Όταν λέω ότι η Μετανεωτερικότητα είναι πιο πολύπλοκη και πιο χαοτική απ' τη Νεωτερικότητα, δεν εννοώ ότι ο ανθρώπινος κόσμος είναι ένα απέραντο χάος. Μπορεί κάλλιστα να είναι μια αρμονική ολότητα.
      Αυτό που έχει αλλάξει είναι η βούληση και κυρίως η δυνατότητα του ανθρώπου να βάλει τάξη στο χάος. Ο Χέγκελ, ο χαρακτηριστικότερος εκπρόσωπος της Νεωτερικότητας, πίστεψε ότι εξήγησε με το σχήμα του τον κόσμο. Σήμερα όμως ξέρουμε ότι τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα. Κυρίως ξέρουμε ότι, για να ερμηνεύσουμε την πραγματικότητα, απαιτούνται πολλές διαφορετικές μέθοδοι.
      Για να το πούμε σε μια άλλη γλώσσα, ο κόσμος δεν μπορεί να ερμηνευτεί πλεόν, ως παρατηρούμενο αντικείμενο, από μία και μόνο συνείδηση. Απαιτούνται πολλές διαφορετικές συνειδήσεις που θα διαλέγονται ή και θα αντιπαρατίθενται πολεμικά η μία προς την άλλη.

      Διαγραφή
    3. Ε.Χ.Παράκελσος

      Μολονότι η πραγματικότητα είναι πολύπλοκη, θα περιόριζα τα βασικά ερμηνευτικά εργαλεία του Lyotard στα γλωσσικά παίγνια και σε 5-10 έννοιες της πληροφορικής. Οι πολλοί που αντιπαρατίθενται και διαλέγονται υπάγονται σε μια λογική ''γλωσσικών παιγνίων'' για τον Lyotard, δηλαδή υπό μία μόνο μέθοδο. Σύμφωνα με αυτό το ρεύμα σκέψης, την πραγματικότητα μπορούμε να την ερμηνεύσουμε με βάση μόνο μία μέθοδο. Τη μέθοδο του Derrida, του Lyotard, και σία.

      Διαγραφή
    4. Ονειρμέ,
      Πιθανόν η μέθοδος του Λυοτάρ να είναι περιοριστική και να μπορεί να δει μόνο μία όψη αυτής της πολυπλοκότητας που μας περιβάλλει. Το ίδιο μπορεί να συμβαίνει και με τον Φουκώ, τον Ντεριντά, τον Μποντριγιάρ, τον Αγκάμπεν ή οποιονδήποτε άλλο. Νομίζω όμως πως ο καθένας απ' αυτούς έχει διαφορετική οπτική και όλοι μαζί συμμετέχουν σ' έναν ρητό ή εννοούμενο διάλογο.

      Διαγραφή
    5. @Ε.Χ.Παράκελσος

      Η αλήθεια είναι πως από όλους αυτούς και μέσα στο διάλογό τους σχηματίζεται ένα κοινό πλαίσιο συμφωνίας, και αυτό είναι οι ρητές ή άρρητες απόψεις τους για τη Λογική. Η λογική δηλαδή είναι το κοινό πλαίσιο μέσα στο οποίο καθυποτάσσουν την πολυπλοκότητα σε κάθε επίπεδο. Η λογική όμως δεν είναι το ''όλον'' με την παραδοσιακή έννοια,δεν είναι το ''σύνολο των συνόλων''. Είναι η κοινή δομή του κάθε επιπέδου. Για αυτό όλοι τους μπορούν να εφαρμόζουν κάποιες κοινές μεθοδολογικές αρχές σε πολλά επίπεδα.
      Στη πραγματικότητα και ο Χέγκελ το ίδιο έκανε-ίσως θα έπρεπε να εξαιρέσουμε τη φιλοσοφία της ιστορίας. Όμως για παράδειγμα το ''παίγνιο'' ή ''παρουσία-απουσία'' το ''ίχνος'' του Ντεριντά δεν είναι γενικής εφαρμογής κατηγορίες;

      Διαγραφή
  10. Ονειρμέ,
    Δε συμφωνώ ότι κοινό πλαίσιο συμφωνίας των μεταμοντέρνων φιλοσόφων είναι η λογική, ούτε ότι αυτό τους συνδέει με τον Χέγκελ. Αντίθετα, όπως το καταλαβαίνω, η μεταμοντέρνα φιλοσοφία εξαπέλυσε μια σφοδρή επίθεση εναντίον της λογικής με την έννοια του Ορθού Λόγου (Reason). O Φουκώ, για παράδειγμα, μιλάει για (πολλούς και όχι έναν) λόγους (discourses), με τους οποίους προσπαθούν συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων να επιβάλουν την εξουσία τους. Οι νεωτερικοί φιλόσοφοι, και κυρίως οι Διαφωτιστές, πίστευαν ότι ο Ορθός Λόγος ήταν ένα αξιολογικά ουδέτερο πλαίσιο, στο οποίο θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε όλοι. Ο μεταμοντερνισμός όμως έδειξε ότι πρόκειται για ψευδαίσθηση. Ο Ορθός Λόγος ήταν ένας λόγος ανάμεσα σε άλλους και η υποτιθέμενη συναίνεση ήταν η δια της βίας επιβολή αυτού του ενός λόγου επί όλων των άλλων.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. E.X.Παράκελσος

    Ας αφήσουμε στην άκρη τον Χέγκελ γιατί είναι πιο μεγάλη κουβέντα.
    Για τον Lyotard πιστεύω είναι ξεκάθαρη η σχέση του με τα ''γλωσσικά παίγνια'', πράγμα που παραδέχεται ο ίδιος, και με τη πληροφορική, όπως και με τη θεωρία συστημάτων (και μόνο βάσει της ''μεταμοντέρνας κατάστασης''). Τα γλωσσικά παίγνια είναι λογική, πρόκειται για τον ύστερο Witgenstein των ''Λογικών Ερευνών''.
    Για τον Ντεριντά, η αποδόμηση προϋποθέτει μια δομή του κειμένου ''γενικά'', και αυτή η δομή ακτινογραφείται με βάση τις αναλύσεις του Saussure και του Peirce, κυρίως του δεύτερου. H σχέση του Ντεριντά με τον Χέγκελ είναι στενή, και ενδιαφέρον από αυτή τη σκοπιά έχει το έργο της Malabou για τον Χέγκελ, μαθήτριας του Ντεριντά.
    http://en.wikipedia.org/wiki/Glas_(book)

    Στον Φουκώ, μπορεί να υπάρχουν ''πολλοί Λόγοι'', αλλά κάθε καθεστώς Λόγου έχει μια κοινή δομή. Στις ''Λέξεις και τα Πράγματα'', λ.χ, νομίζω φαίνεται πολύ αυτό. Aλλιώς είναι αδύνατο να πάρει κανείς ΓΕΝΙΚΕΣ θέσεις για τα καθεστώτα Λόγου. Ακόμη και αν ''αποδομούν'' τον Ορθό Λόγο, προυποθέτουν μια κοινή του δομή, δηλαδή μια γενική του λογική. Διαφορετικά, γιατί μιλάμε για αποδόμηση ΤΟΥ Ορθού Λόγου, και όχι μεμονωμένων ''Ορθών Λόγων'', που θα άφηνε στο απυρόβλητο άλλους ''ορθούς λόγους'';
    Στον Φουκώ κατά τη γνώμη μου υπάρχει μια κλασική ''δυαδική δομή'' στα Καθεστώτα Λόγου (βλ. το ''κανονικό'' και το ''παθολογικό''), η έννοια του ''κώδικα'' που διακρίνεται για αυτό τον το δυισμό, και μια ''γενική λογική'' της α) κυριαρχίας β) πειθαρχίας γ) βιοπολιτικής, που εμπνέεται ρητά από το σχήμα της ''πραγματικής υπαγωγής'' του Μάρξ.
    Όπως είπα, ο μεταμοντερνισμός ετεροπροσδιορίζεται από τον μοντερνισμό, και για να είναι ''μετά-'' από αυτόν και να στέκεται κριτικά προς αυτόν, πρέπει να προυποθέσει μια γενική δομή του Μοντέρνου. Ολοποιεί δηλαδή τον μοντερνισμό, η ''μοντέρνα δομή'' είναι αυτό που χρειάζεται ο μεταμοντερνισμός να βλέπει σε κάθε φιλοσοφία και κάθε κείμενο (''μεταφυσική της παρουσίας'') ώστε να το αποδομεί. Για το λόγο αυτό η Λογική είναι απαραίτητη για την ύπαρξη του μεταμοντερνισμού, που είναι ακριβώς το παράσιτο που δεν υπάρχει χωρίς τη Λογική-ξενιστή, όπως η αποδόμηση δεν υπάρχει χωρίς τη Δομή.
    Όσο λοιπόν και αν ο Φουκώ μιλά για πολλούς λόγους, μοντελοποιεί τον Λόγο και το καθεστώς Λόγου ''εν γένει'', αλλιώς η κριτική του, όπως είπα, πετυχαίνει μόνο κατά μεμονωμένων Λόγων και όχι κατά του διαφωτιστικού Λόγου γενικά.
    Αυτή η Λογική είναι η Κυβερνητική, κατά τη γνώμη μου και στη πιο γενική μορφή.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ονειρμέ,
      Κατά τη γνώμη μου (γιατί δε συμφωνώ με όλα όσα γράφει ο Φουκώ), μιλάμε για αποδόμηση του ενός Ορθού Λόγου -και όχι διάφορων μεμονωμένων Ορθών Λόγων- γιατί η Νεωτερικότητα οικοδόμησε ακριβώς αυτόν τον έναν Ορθό Λόγο. Ακριβώς επειδή η Νεωτερικότητα είχε ρητή πρόθεση και σχέδιο να ενοποιήσει την ερμηνεία του κόσμου, έπρεπε όλη η σκέψη να υποταχθεί στον Ορθό Λόγο, δηλαδή σε μία και μόνο ερμηνευτική αρχή. Γι' αυτό και μπορούμε να δούμε τη Νεωτερικότητα ως ένα σύνολο διαδικασιών βίαιου εξορθολογισμού. Αυτές οι διαδικασίες στόχευαν στην καταπίεση και εξολόθρευση των άλλων λόγων.
      Η βασική προσφορά των μεταμοντέρνων στοχαστών, και κυρίως του Φουκώ, ήταν ακριβώς αυτή: αποκάλυψαν την απάτη των νεωτερικών ιδεολογιών και του Διαφωτισμού, έδειξαν πώς οι διαφωτιστές κατέπνιξαν με τη βία όλους τους άλλους λόγους και επέβαλαν ως μόνη αποδεκτή αρχή τον Λόγο ως Reason. Διότι κάθε λόγος ασκεί βία και, κατά συνέπεια, ο Ορθός Λόγος, διακηρύσσοντας την πανανθρώπινη ισχύ του, ασκεί τη μεγαλύτερη βία.

      Διαγραφή
    2. @Ε.Χ.Παράκελσος

      Βία με αυτή την έννοια ασκεί και ο μεταμοντέρνος λόγος. Είναι ένας εργαλειακός, τεχνικός λόγος, ειδικά αν συνδεθεί με την κυβερνητική και τη θεωρία συστημάτων. Γιατί η βία δεν έπαψε να συνέχει την κοινωνία. Δεν είναι παιδί κάποιας αταξικής κοινωνίας ο μεταμοντερνισμός.
      Μάλιστα, ο μεταμοντερνισμός εμπίπτει σε αυτό που ονομάζουν ''οικονομικό ιμπεριαλισμό'' στη θεωρία. Δες την έννοια της ''οικονομίας'' σε Lyotard (ο οποίος έχει γράψει τη ''λιβιδινική οικονομία,βλ. το ''οικονομικό'' μοντέλο του Φρόυντ), Φουκώ, Ντεριντά.
      Οι μεταμοντέρνοι εντοπίζουν το ''άλογο'' μέσα στο έλλογο αλλά το ορθολογικοποιούν. Συγκρούονται δύο είδη λόγων, όχι ο Λόγος με κάτι που δεν είναι λόγος. Ο κάθε στοχαστής για να είναι σημαντικός έχει ένα σύστημα εννοιών με εσωτερική συνοχή. Την πανανθρώπινη ισχύ του τώρα διακηρύσσει ο μεταμοντέρνος λόγος και, στη πραγματικότητα μέσω αυτού, η γλώσσα της πληροφορικής. Αυτή είναι η αλήθεια. Επίσης η αλήθεια είναι πως ο Διαφωτισμός ήταν εξουσιαστικός. Αλλά δεν πρόκειται για αταξία ούτε για ελευθερία ούτε για μη λόγο, αν μιλάμε για το μεταμοντέρνο. Κάνεις λάθος. Το σύστημα του Φουκώ είναι ένα σύστημα δυνάμεων που έρχονται σε κατάσταση ισορροπίας και μερικεύονται σε πολλά υποσυστήματα-καθεστώτα Λόγου με κώδικες και επιμέρους ορθολογικότητες (δεν αποδράς από εδώ μέσα). Το σύστημα του Lyotard είναι ένα σύστημα γλωσσικών παιγνίων (απολύτως Ορθο-λογικό). Η αποδόμηση του Ντεριντά είναι μια ορθο-λογική διαδικασία. Ωστόσο πράγματι διαφέρουν από τον διαφωτιστικό Ορθό Λόγου, στην ολότητα, στην ιστορία, κ.α. Αλλά η σχέση τους είναι ακατάλυτη, είναι σχέση παράσιτου-ξενιστή (βλ. http://bestimmung.blogspot.gr/2013/07/e-h.html)

      Διαγραφή
    3. Ονειρμέ,
      Δεν έχω σκοπό να εξιδανικεύσω τον μεταμοντερνισμό, ούτε βέβαια θα μπορούσα να υποστηρίξω ότι η βία εξαλείφθηκε με κάποιο θαυμαστό τρόπο απ' την κοινωνία μας.
      Παρ' όλα αυτά, θα επιμείνω ότι ο Διαφωτισμός ασκούσε βία χρησιμοποιώντας ως ιδεολογικό μανδύα την καθολικότητα του Ορθού Λόγου. Και ο μεταμοντερνισμός ξεσκέπασε αυτή την απάτη του Διαφωτισμού. Δηλαδή, ο μεταμοντερνισμός ήταν (και εξακολουθεί να είναι) μια κίνηση απελευθέρωσης ή ένα αίτημα απελευθέρωσης.
      Αν τώρα γίνεται εξουσιαστικός, πρέπει και αυτός να κριθεί και καταδικαστεί. Εγώ όμως δε βλέπω κάτι τέτοιο. Και δεν το βλέπω για τον απλό λόγο ότι ποτέ ο μεταμοντερνισμός δεν επικράτησε ως πνευματικό κίνημα.
      Όσον αφορά το ωραίο κείμενό σου, στο οποίο με παρέπεμψες, θα ήθελα να κάνω την εξής επισήμανση: Εξακολουθείς να αντιμετωπίζεις την πραγματικότητα ως ολότητα ή ως σύστημα.Κατά τη γνώμη σου, ο ερχομός της Μετανεωτερικότητας δεν έφερε μια εσωτερική κατάρρευση των ολοτήτων, αλλά εξακολουθεί να κυριαρχεί μια (μεταμοντέρνα) καπιταλιστική ολότητα στην οποία πρέπει να αντιπαραθέσουμε μια (μεταμοντέρνα) κομμουνιστική ολότητα. Δεν μπορώ να συμφωνήσω με αυτή την άποψη. Η Μετανεωτερικότητα είναι πολύπλοκη και χαοτική, και ο μεταμοντερνισμός ήταν αυτός που μας αποκάλυψε αυτή την πραγματικότητα.

      Διαγραφή
    4. @Ονειρμός

      Βεβαίως μπορείς να διαφωνείς, όπως αρθρώνω κάποια επιχειρήματα. Δεν μιλάω πχ αφελώς για ''ολότητα'', λέω πως αρκετοί μεταμοντέρνοι στοχαστές έχουν ένα ''μοντέλο'' με το οποίο αναλύουν όλες τις σφαίρες της πραγματικότητας, έχουν δηλαδή μια ''σφαίρα των σφαιρών'' (για να θυμηθώ τον κύκλο κύκλων του Χέγκελ). Έτσι δείχνω πως είναι μονομερές να βλέπεις στη μετανεωτερικότητα το πολύπλοκο και το χαοτικό. Και οι δύο αυτοί όροι που σωστά χρησιμοποιείς, δεν είναι ξέμπαργκοι, ανήκουν στη ''Θεωρία του Χάους'' που είναι μια Θεωρία ''ολιστική'', με την έννοια ότι θέλει να ερμηνεύσει τα πάντα (από τη λειτουργία της καρδιάς και του εγκεφάλου μέχρι κοινωνίες και θεωρίες). Η ''θεωρία του χάους'', από την οποία πηγάζουν οι έννοιες της πολυπλοκότητας και του χάους με τη σύγχρονη έννοια των όρων, είναι μια θεωρία με νόμους, αρχή μέση και τέλος. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα από τα επιστημονικά αντίστοιχα του μεταμοντερνισμού ως Όλου.
      Η εξουσία που ασκεί ο μεταμοντερνισμός έχει να κάνει με το αποδομεί, ενώ ο ίδιος έχει δομή.Απλά έχει διαφορετική δομή (είναι ''δίκτο'') Όπως είπε ο Ντεριντά, ''πρέπει να αποδομηθεί η ίδια η αποδόμηση''.
      Διαφωνείς στο ότι ο ''μεταμοντερνισμός'' έχει μια λογική αντίστοιχη με πχ τη θεωρία του Χάους; Για τον Lyotard είπαμε (γλωσσικά παίγνια), για τον Ντεριντά είπαμε, για τον Φουκώ είπαμε, πες μου ποιόν θεωρείς πολύπλοκο και χαοτικό, να δούμε αν ανάγεται ή όχι σε 5-10 βασικές δογματικές θέσεις.

      Διαγραφή
    5. Ονειρμέ,
      Μα ακριβώς η φράση του Ντεριντά "πρέπει να αποδομηθεί η ίδια η αποδόμηση" δε δείχνει ότι αφήνει "ανοιχτή" τη θεωρία του; Η νεωτερική φιλοσοφία ήταν κλειστή και ολοκληρωμένη. Είχε την αλαζονεία ότι ερμήνευε τα πάντα οριστικά. Αντίθετα, η μετανεωτερική φιλοσοφία είναι ανοιχτή και ανολοκλήρωτη. Όχι μόνο αφήνει ανοιχτή την πιθανότητα ολόκληρο το σύστημα που οικοδομεί να είναι ένα λάθος, αλλά πιστεύει ότι πρέπει και αυτό το σύστημα να αποδομηθεί.

      Διαγραφή
    6. @Ε.Χ.Παράκελσος

      Η φράση του Ντεριντά είναι ''κλειστή'', η αποδόμηση αναφέρεται στον εαυτό της. Δεν υπάρχει διαφυγή από τη φράση αυτή

      Διαγραφή
    7. Ονειρμέ,
      Δεν καταλαβαίνω τι εννοείς λέγοντας ότι δεν υπάρχει διαφυγή απ' τη φράση του Ντεριντά. Ο Ντεριντά πιστεύει ότι τα πάντα είναι "αποδομήσιμα". Εννοείς μήπως ότι, επειδή τα πάντα είναι αποδομήσιμα, δεν υπάρχει κάποια βεβαιότητα, κάποιο θεμέλιο; Αν αυτό εννοείς -κάτι με το οποίο συμφωνώ-, δε νομίζω ότι πρέπει να το βλέπουμε ως αρνητικό, ως κλειστότητα. Η μεταμοντέρνα θεωρία είναι αντιθεμελιωτική. Και αυτό την κάνει ανοιχτή και απελευθερωτική. Δεν πιστεύει σε κάποια φιλοσοφικά "θεμέλια". Και δεν έχει και ψευδαισθήσεις: η ανθρωπότητα δεν πορεύεται σταθερά προς την πρόοδο (η φιλελεύθερη ψευδαίσθηση) ούτε προς τη σοσιαλιστική ουτοπία (η σοσιαλιστική ψευδαίσθηση). Ούτε πάλι πορεύεται προς κάποια οριστική καταστροφή. Το μέλλον είναι αόρατο και γι' αυτό ανοιχτό.

      Διαγραφή
    8. @Παράκελσος

      Εννοώ πως αν ''η αποδόμηση πρέπει να αποδομηθεί'', πράγμα που ο Ντεριντά δεν έκανε, έχει και αυτός μια σταθερά, ένα θεμέλιο. Λες πως η μεταμοντέρνα θεωρία είναι αντιθεμελιωτική, όμως βλέπω ακριβώς αυτό το θεμέλιο, της αποδόμησης. Πρόκειται για κλασικό κύκλο που θυμίζει το πρόβλημα των σκεπτικιστών. Αν αμφιβητήσω την έννοια της αποδόμησης καταρρέουν τα πάντα. Άρα η αποδόμηση είναι δόγμα.
      Εκτός και αν η αποδόμηση βασίζεται σε κάτι Απολύτο. Αυτό μπορεί να είναι η έννοια της Δικαιοσύνης που δεν αποδομείται η ίδια.

      http://www.germanlawjournal.com/pdfs/Vol06No01/PDF_Vol_06_No_01_179-184_SI_Weber.pdf

      Άρα το θεμέλιο της αποδόμησης είναι η Δικαιοσύνη.

      Διαγραφή
  12. http://plato.stanford.edu/entries/derrida/#Dec

    δες για τη διάλεξη περί Δικαιοσύνης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ονειρμέ,
      Συμφωνώ ότι θεμέλιο της αποδόμησης είναι η απόλυτη, η άπειρη ιδέα της Δικαιοσύνης. Κατ' αυτή την έννοια, ο μεταμοντερνισμός όντως έχει ένα θεμέλιο. Όπως ο Ντεριντά, έτσι και ο Φουκώ ή ο Λυοτάρ επιδιώκουν να κρίνουν την αδικία σε κάθε της μορφή. Ο Φουκώ, για παράδειγμα, ξεσκεπάζει την εκμετάλλευση των ψυχικά "ασθενών" απ' τη νεωτερική ιατρική. Και στον Λυοτάρ μπορούμε να δούμε πώς οι μεγάλες αφηγήσεις καταπίεζαν τους ανθρώπους και προκαλούσαν τη νεωτερική βία.
      Αυτό που προσπαθεί να αποφύγει ο μεταμοντερνισμός (και, κατά τη γνώμη μου, το κατορθώνει) είναι το να μετατραπεί και ο ίδιος σε δόγμα. Προσπαθεί να σχετικοποιεί και τον εαυτό του, απαρνούμενος έτσι τη βία που γεννούσαν συνεχώς οι νεωτερικές ιδεολογίες.
      Χαίρομαι που συνεχίζουμε την κουβέντα μας.

      Διαγραφή
    2. @Ε.Χ.Παράκελσος

      Δεν έχει σημασία αν προσπαθεί, σημασία είναι πως για πολλούς είναι δόγμα, και αυτό δεν οφείλεται στους δέκτες απλά αλλά και στους πομπούς. Τί πιο δογματικό από κάποιον που με το που ακούει ή βλέπει τη λέξη ολότητα, σύνολο κλπ, αντιδρά έντονα, χωρίς να εξετάσει ακριβώς ''κειμενικά'' τί σημαίνουν αυτοί οι όροι σε ένα θεωρητικό σύστημα.
      Το ίδιο ισχύει και με τη προκατάληψη όσον αφορά τη φιλοσοφία της ιστορίας. Δογματικά και αξιωματικά εγκαταλείπεται από πολλούς η έρευνα για τη διερεύνηση αντικειμενικών τάσεων (που πάντα μπορούν να ανατραπούν) στην ανθρώπινη ιστορία. Κι όμως, υπό κάποιες οπτικές γωνίες, υπάρχουν αντικειμενικές τάσεις, για παράδειγμα στην τεχνολογία. Αλλά συνήθως ο μεταμοντέρνος δογματισμός αποδοκιμάζει απλώς κάθε θεμέλιο. Όμως δεν είναι μόνη η Δικαιοσύνη που είναι θεμέλιό του, είναι και πχ ο ''συσχετισμός δυνάμεων'' (Φουκώ).

      Διαγραφή
    3. Ονειρμέ,
      Δε διαφωνώ απόλυτα με όσα λες. Ούτε και πιστεύω πως δεν υπάρχουν προβλήματα με τη μεταμοντέρνα φιλοσοφία. Γιατί όμως είναι δογματική η απόρριψη της ολότητας; Ακριβώς η επιδίωξη της ολότητας γεννά το δογματισμό. Ο μεταμοντερνισμός προσπαθεί να αντικαταστήσει μια υποτιθέμενη ολιστική αλήθεια (στην πραγματικότητα, μια ψευδή αντίληψη της πραγματικότητας) με μερικές και σχετικές αλήθειες.
      Για την ύπαρξη αντικειμενικών τάσεων στην ιστορία, ο μεταμοντερνισμός ήταν όντως υπερβολικός. Σκέψου όμως πόσο πιο υπερβολική ήταν η Νεωτερικότητα, η οποία πίστευε, σε όλες της τις εκδοχές, ότι ξέρει ποιο είναι το τέλος της ιστορίας, προς το οποίο βαδίζουμε -υποτίθεται- νομοτελειακά.

      Διαγραφή
  13. Μερικές σχετικές αλήθειες είναι πολύ άδης φράση για μένα. Τι θα μπορούσε να σημαίνει και τέτοιο γενικά αλλά κάτι ειδικά; Πχ Τι θα πρότεινε για την κλειτοριδεκτομη;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Rakis,
    Δεν καταλαβαίνω το ερώτημά σου για την κλειτοριδεκτομή. Εννοείς πως μόνο με τις ολιστικές νεωτερικές ιδεολογίες μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτά τα φαινόμενα;
    Γιατί η φράση "μερικές και σχετικές αλήθειες" είναι ασαφής; Όπως έδειξε ο Λυοτάρ, η έλευση της μεταμοντέρνας κατάστασης έφερε το τέλος των μεγάλων αφηγήσεων. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχασε την πίστη του στις βεβαιότητες της Νεωτερικότητας, ακόμα και στην έννοια της αλήθειας με το περιεχόμενο που της έδωσε ο Διαφωτισμός, δηλαδή ως μια οικουμενική και μονοσήμαντη αλήθεια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Έχουμε αυτό το βίαιο φαινόμενο σε χώρες της Αφρικής.
      O μεταμοντέρνος πώς το αντιμετωπίζει;
      Λέει πχ ότι είναι μια τοπική συνήθεια και πρέπει να τη σεβαστούμε;

      Διαγραφή
    2. Η κλειτοριδεκτομή είναι μια μορφή πρωτόγονης, προνεωτερικής βίας. Δε νομίζω ότι πρέπει να ορκιστεί κανείς πίστη στις αρχές του Διαφωτισμού για να την καταδικάσει. Υπάρχει κάποιος μεταμοντέρνος στοχαστής που επιδοκιμάζει την προνεωτερική βία; Και η ύπαρξη της προνεωτερικής βίας πρέπει να μας κάνει πρόθυμους να δεχτούμε τη βία του Διαφωτισμού;

      Διαγραφή
  15. Δηλ. την απορρίπτει ως σχετική αλήθεια;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω τι ακριβώς εννοείς. Όλες οι μορφές βίας είναι τοπικά περιορισμένες; Δεν υπάρχουν μορφές βίας "οικουμενικές"; Νομίζω πως η προνεωτερική βία ήταν "τοπική", ενώ η νεωτερική βία ήταν μεγάλης κλίμακας.

      Διαγραφή