Με το τέλος της Νεωτερικότητας -μια διαδικασία που έχει ήδη ξεκινήσει αλλά δεν μπορούμε να ξέρουμε πότε θα ολοκληρωθεί- τα εθνικά κράτη γίνονται σταδιακά ένα φαινόμενο περισσότερο του παρελθόντος και λιγότερο του παρόντος. Στη θέση τους σχηματίζονται νέες αυτοκρατορίας. Μία από αυτές είναι και η Ευρωπαϊκή Αυτοκρατορία, μια αυτοκρατορία που δημιουργήθηκε με την ένωση πολλών εθνών-κρατών.
Ας σημειωθεί ότι δε χρειάζεται να υιοθετήσει κανείς την εγελιανή φιλοσοφία του Κοζέβ για να διαγνώσει αυτή τη μείζονα ιστορική εξέλιξη. Κατά τον Κοζέβ, η μεσαιωνική φεουδαρχία αντικαταστάθηκε από τα νεωτερικά έθνη-κράτη, τα οποία με τη σειρά τους δίνουν τώρα τη θέση τους στις μετανεωτερικές αυτοκρατορίες. Αυτή η εξέλιξη, κατά την άποψή του, είναι μια προοδευτική διαδικασία που θα οδηγήσει στο παγκόσμιο κράτος και στο τέλος της ιστορίας. Δε θα συμφωνήσω με αυτή την άποψη. Θα μπορούσε κάλλιστα να θεωρήσει κανείς την παρούσα ιστορική συγκυρία μια οπισθοδρόμηση σε προηγούμενες φάσεις της ιστορίας. Μπορεί η γένεση των νέων αυτοκρατοριών να είναι μια επιστροφή στον Μεσαίωνα, σε έναν Νέο Μεσαίωνα όπως θα έλεγε ο Μπερντιάγεφ. Σήμερα ξέρουμε πως η πρόοδος δεν είναι νομοτελειακά βέβαιη, όπως πίστευαν οι Διαφωτιστές. Προτού όμως φτάσουμε στο σημείο να ενθουσιαζόμαστε ή να θρηνούμε για τη νέα ιστορική περίοδο που διαμορφώνεται μπροστά στα μάτια μας, θα ήταν καλύτερο, νομίζω, να επιχειρήσουμε μια νηφάλια διάγνωση.
Εξάλλου, οι αυτοκρατορίες που μας είναι γνωστές από την ιστορία, δηλαδή οι προνεωτερικές αυτοκρατορίες, είχαν και πολλά θετικά στοιχεία, στοιχεία που χάθηκαν με την επικράτηση των εθνικών κρατών. Αυτά τα στοιχεία τείνουμε να μην τα βλέπουμε κατά τους τελευταίους αιώνες, διότι η ρητορική των εθνικών κινημάτων τα συσκότισε και, τελικά, τα απέκρυψε. Πολλά από αυτά τα στοιχεία μπορούμε να δούμε σε σύγχρονες μελέτες, όπως η εξαιρετική μελέτη της Karen Barkey Αυτοκρατορίες και διαφορετικότητα που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Στο βιβλίο της, η Μπάρκεϋ επιχειρεί να συγκροτήσει μια θεωρία περί αυτοκρατορίας χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Βασικός στόχος της, όπως και άλλων παρόμοιων ερευνών, είναι να αντικατασταθεί το παλιό παράδειγμα της παρακμής των αυτοκρατοριών με ένα νέο, που θα μελετά τη διάρκεια και την προσαρμοστικότητά τους. Όπως επισημαίνει η συγγραφέας, όλες οι αυτοκρατορίες που μας είναι γνωστές είχαν μια μακραίωνη ζωή, σίγουρα πολύ μεγαλύτερη σε διάρκεια από τα εθνικά κράτη.
Η Μπάρκεϋ ορίζει την αυτοκρατορία ως εξής:
Η αυτοκρατορία είναι μια μεγάλη σύνθετη και διαφοροποιημένη πολιτειακή οντότητα, που συνδέεται με μια κεντρική εξουσία μέσω ποικίλων άμεσων και έμμεσων σχέσεων, όπου το κέντρο ασκεί πολιτικό έλεγχο σε ομάδες εθνοτικά διαφορετικές από το ίδιο μέσα από ιεραρχικές και ημι-μονοπωλιακές σχέσεις. Αυτές οι σχέσεις ωστόσο υπόκεινται τακτικά σε διαπραγματεύσεις για το βαθμό αυτονομίας των μεσαζόντων, με αντάλλαγμα στρατιωτική και δημοσιονομική συμμόρφωση. Το κεντρικό κράτος διαπραγματεύεται και διατηρεί περισσότερο ή λιγότερα διακριτά συμβόλαια με τα διάφορα τμήματα αυτής της πολιτείας. Τέλος, μπορεί να υποστηριχθεί ότι τα περισσότερα από τα διαφορετικά τμήματα της πολιτειακής οντότητας παραμένουν ως επί το πλείστον ασύνδετα μεταξύ τους. Αυτός είναι ο λόγος που τα αυτοκρατορικά συστήματα αντιπροσωπεύονται καλύτερα με όρους μιας δομής δικτύων που μοιάζει με τροχό, με τις ακτίνες και το κέντρο του, όπου απουσιάζει η στεφάνη. (Karen Barkey, Αυτοκρατορίες και διαφορετικότητα. Οι Οθωμανοί σε συγκριτικό πλαίσιο, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2013, σελ. 28)Με αυτή την έννοια λοιπόν, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σαφώς μια αυτοκρατορία. Είναι μια δομή δικτύων, υπάρχει κεντρική εξουσία που ασκεί έλεγχο με διάφορους τρόπους σε εθνοτικά διαφορετικές ομάδες, οι οποίες διατηρούν ένα βαθμό αυτονομίας από την κεντρική εξουσία και είναι ουσιαστικά ασύνδετες μεταξύ τους. Ο βαθμός αυτονομίας των διάφορων εθνικών περιφερειών της αυτοκρατορίας είναι αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης. Αυτό αποδεικνύει, κατά τη γνώμη μου, και η ιστορία του ελληνικού μνημονίου. Δεν είναι τυχαίο που το επίδικο μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης ήταν εξαρχής και παραμένει το ζήτημα της διαπραγμάτευσης. Η αντιπολίτευση κατηγορεί την κυβέρνηση ότι δεν εξαντλεί τα περιθώρια της διαπραγμάτευσης. Υπάρχει δηλαδή μια σιωπηρή συμφωνία ότι η σχέση μας με την κεντρική εξουσία είναι αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης.
Ας σημειωθεί, τέλος, η επισήμανση της Μπάρκεϋ ότι ο τροχός της αυτοκρατορίας έχει κέντρο και ακτίνες αλλά δεν έχει στεφάνη. Η αυτοκρατορία, σε αντίθεση με το εθνικό κράτος, δεν έχει κλειστά αλλά ανοιχτά σύνορα. Για το εθνικό κράτος, το ζήτημα είναι να προστατευτεί το έθνος εντός των συνόρων, να κρατήσει τους εχθρούς του, αυτούς που θα επιβουλευτούν την ακεραιότητα ή την καθαρότητά του, απέξω. Το εθνικό κράτος έχει μια λογική άμυνας. Αντίθετα, η αυτοκρατορία ενδιαφέρεται για τη με κάθε τρόπο επέκτασή της. Τα σύνορά της δεν είναι παγιωμένα αλλά διαρκώς υπό διαπραγμάτευση. Η ιδεολογία της είναι οικουμενική. Η αυτοκρατορία πρέπει να επεκτείνεται συνεχώς, μέχρι τα όριά της να συμπέσουν με τα όρια του κόσμου. Το εθνικό κράτος συρρικνώνεται, ενώ η αυτοκρατορία εξαπλώνεται.
Η συγκρουση λοιπόν που διαπερνά κάθε πτυχή της εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής της Ευρώπης είναι η σύγκρουση ανάμεσα σε μια λογική εθνικού κράτους και σε μια λογική αυτοκρατορίας. Για παράδειγμα, το φλέγον θέμα των μεταναστών. Η επικρατούσα λογική είναι η λογική του εθνικού κράτους. Τα σύνορά μας είναι τείχος προστασίας: πρέπει να κρατούν πάση θυσία τους μετανάστες εκτός. Η άλλη λογική, λογική της αυτοκρατορίας, που στο συγκεκριμένο ζήτημα υποστηρίζεται από την αντιπολίτευση, δε θεωρεί τα σύνορα σταθερά. Θεωρεί πως πρέπει να είναι διαπερατά και προς τις δύο κατευθύνσεις. Θεωρεί επίσης πως μπορούν να επεκταθούν ώστε να περιλάβουν εντός τους και την Τουρκια ή τη Ρωσία. Ο αγώνας μεταξύ των δύο ιδεολογιών είναι ανοιχτός και δεν είναι σαφές ποια θα επικρατήσει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου