Αν είναι να μιλήσει κάποιος, ας πει για την αγάπη

Όπως μαθαίνουμε από την ωραία ανάρτηση του Heroico Desembarazo, o Αμερικανός φιλόσοφος Harry Frankfurt διακρίνει τέσσερα χαρακτηριστικά της αγάπης: είναι αδιάφορη με την έννοια ότι επιθυμείς το καλό για τον αγαπημένο καθαυτό, είναι προσωπική με την έννοια ότι ο αγαπημένος είναι αναντικατάστατος, είναι μία δυνατή πράξη ταυτοποίησης με τον αγαπημένο χωρίς να εξαφανίζει τις αυτόνομες ταυτότητες του ενός και του άλλου, είναι μία πράξη που σπάνια αποτελεί απότοκο αποκλειστικής συνειδητής επιλογής.

Για την Ευρωπαϊκή Αυτοκρατορία

Είχα αναφερθεί παλιότερα, με αφορμή τη «Λατινική Αυτοκρατορία» του Αγκάμπεν, στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως μια υπό διαμόρφωση αυτοκρατορία. Όπως έδειξε ο Κοζέβ, η παρούσα φάση της παγκόσμιας ιστορίας χαρακτηρίζεται από την παρακμή του έθνους-κράτους και τη δημιουργία αυτοκρατοριών. Το εθνικό κράτος ήταν ένα φαινόμενο της νεωτερικής εποχής και χάνεται μαζί της. Προήλθε από τη διάλυση και την αποσύνθεση των μεσαιωνικών προνεωτερικών αυτοκρατοριών. Στη θέση εκείνων των μεγάλων πολυεθνικών, πολυφυλετικών, πολυθρησκευτικών κρατών αναδύθηκαν νέα κράτη, μικρά και ομογενή. Χαρακτηριστικό τους ήταν ότι αποτελούνταν από ένα έθνος. Τα έθνη, τα νέα γεωπολιτικά υποκείμενα που εμφανίστηκαν στην παγκόσμια σκηνή, επιδίωξαν την πάση θυσία χειραφέτησή τους. Η διάλυση των αυτοκρατοριών ήταν η μοιραία συνέπεια, αφού κάθε έθνος θα έπρεπε τώρα να έχει το δικό του κράτος και τα όρια του κράτους θα έπρεπε να συμπίπτουν με τα όρια του έθνους. Ιδανικό ήταν τώρα η καθαρότητα: κάθε κράτος θα έπρεπε να περικλείει εντός του ένα μόνο έθνος, έναν πολιτισμό και μία θρησκεία. Αντίθετα, οι αυτοκρατορίες που προηγήθηκαν μπορούσαν να ανεχτούν, σε κάποιο βαθμό, τη διαφορετικότητα: τα διαφορετικά έθνη, τους διαφορετικούς πολιτισμούς, τις διαφορετικές θρησκείες.

Ο Μιχάλης Γκανάς και η δημοτική ποίηση

Ο Κώστας Κουτσουρέλης δημοσίευσε στο ηλεκτρονικό περιοδικό Bookpress ένα ωραιότατο κείμενο για την ποίηση του Μιχάλη Γκανά, ωραιότατο τόσο μορφικά όσο και απ’ την άποψη του περιεχομένου. Πρόκειται για μια ευτυχέστατη συνάντηση: ένας σπουδαίος δοκιμιογράφος αναδεικνύει, με το λαμπερό ύφος του, τις αρετές ενός μείζονος ποιητή.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Κουτσουρέλης γράφει για τον Γκανά. Έχει επαινέσει παλιότερα και τη μετάφρασή του του Άσματος Ασμάτων και την προηγούμενη ποιητική του συλλογή, τον Άψινθο. Όπως και τότε, έτσι και τώρα, δύο είναι οι βασικές αρετές που εντοπίζει στην ποίηση του Γκανά ο Κουτσουρέλης: την άρνηση της ιδιώτευσης και την απήχηση στο ευρύ κοινό. Ο Γκανάς, γράφει ο Κουτσουρέλης, «έδωσε βιβλία που και διαβάστηκαν και θαυμάστηκαν πολύ, από αναγνώστες κάθε λογής, επαΐοντες και κοινούς. Του απονεμήθηκαν βραβεία και έπαθλα αλλά τραγουδήθηκε κι από χιλιάδες. Κατόρθωσε να γίνει περίοπτος τόσο εντός όσο και εκτός του κλειστού λογοτεχνικού περιβόλου.»

Ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν στην Αθήνα ΙΙ

Καθώς περνούν οι μέρες από τον ερχομό του Τζόρτζιο Αγκάμπεν στην Αθήνα και σβήνουν σιγά σιγά τα κύματα που προκάλεσε η ομιλία του, αυξάνονται τα κείμενα που γράφονται γι’ αυτόν και για τη φιλοσοφία του. Κατ’ αρχάς, ο ίδιος ο Αγκάμπεν έδωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη στην Αναστασία Γιάμαλη και στον Δημοσθένη Παπαδάτο-Αναγνωστόπουλο, που δημοσιεύτηκε στα «Ενθέματα» της Αυγής της περασμένης Κυριακής και στο «Red Notebook».

Ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν στην Αθήνα

Ένας απ’τους σπουδαιότερους φιλοσόφους του καιρού μας –ίσως ο σπουδαιότερος εν ζωή– ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν, βρέθηκε πριν από λίγες μέρες στην Αθήνα. Το Σάββατο 16 Νοεμβρίου μίλησε σ’ ένα κατάμεστο αμφιθέατρο στο Γκάζι, σε εκδήλωση του ΣΥΡΙΖΑ για την επέτειο του Πολυτεχνείου, ενώ τη Δευτέρα 18 Νοεμβρίου επισκέφτηκε το Θέατρο Εμπρός και συζήτησε με τους παρευρισκόμενους. 

Ο νεοελληνικός πολιτισμός ως μετάφραση

Ο νεοελληνικός πολιτισμός δεν μπόρεσε να δημιουργήσει, όπως έχει επισημανθεί από πολλούς, μεγάλες συνθέσεις. Δεν μπόρεσε να συνθέσει πραγματικά πρωτότυπα και οραματικά, μεγάλα σε έκταση έργα. Και αυτό αφορά όλες τις τέχνες: τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, τη μουσική. Στην Ελλάδα δεν είχαμε κάποια σπουδαία μυθιστορηματική ή κινηματογραφική παράδοση και δε γράφτηκαν μεγάλες μουσικές συνθέσεις. Όσα σημαντικά μυθιστορήματα, ταινίες ή μουσικά έργα εμφανίστηκαν δεν ήταν παρά εξαιρέσεις.

Λίγα ακόμη σχετικά με το έργο του Κώστα Τρικογλίδη

Ο Κώστας Τρικογλίδης ήταν ένας απ’ τους σπουδαιότερους Έλληνες μεταφραστές. Μετέφρασε πολλά σπουδαία λογοτεχνικά έργα και ανάμεσά τους τις Χίλιες και μία νύχτες. Ειδικά αυτή η τελευταία μετάφραση είναι αξιοθαύμαστη από κάθε άποψη: τεράστια σε όγκο (εφτά τόμοι), εξαιρετικής λογοτεχνικής ποιότητας και μεταφρασμένη από μια δύσκολη γλώσσα (απ’ το αραβικό πρωτότυπο). Με αυτήν ο Τρικογλίδης κέρδισε επάξια μια θέση δίπλα στους μεγάλους μεταφραστές μας, χάρη στην αφοσίωση και στο όραμα των οποίων πλούτισε η γλώσσα και η λογοτεχνία μας. Δίπλα του στέκονται μεταφραστές όπως ο Παύλος Ζάννας του προύστειου Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, ο Άρης Αλεξάνδρου του Ντοστογιέφσκι, αλλά και οι νεότεροι Παναγιώτης Χοροζίδης (Ανατομία της μελαγχολίας) και Γιώργος Κυριαζής (Πύντσον).

Περί ατσίγγανων

Αυτές τις μέρες, με αφορμή την ιστορία του μικρού κοριτσιού που το ελληνικό κράτος απήγαγε απ’ την οικογένειά του, έγινε μια ευρύτατη συζήτηση για τους τσιγγάνους. Βλ., για παράδειγμα, τα ωραία κείμενα του Ξυδάκη (για τον ρατσισμό εναντίον τους), του Σαραντάκου (για την ετυμολογία της λέξης) και του Γαβριηλίδη (για τον τσιγγάνο-παράσιτο), όπως επίσης και αυτή τη συζήτηση για το Ολοκαύτωμα των τσιγγάνων (και αυτές τις φρικιαστικές φωτογραφίες). 

Ένα άγνωστο αριστούργημα

Ο Κώστας Τρικογλίδης, περίφημος Αιγυπτιώτης λόγιος των αρχών του 20ού αιώνα, είναι πολύ γνωστός για την εξαίρετη μετάφρασή του των Χιλίων και μίας νυχτών. Ο Τρικογλίδης ήταν βαθύς γνώστης της αραβικής και μετέφρασε, εκτός απ’ τις Χίλιες και μία νύχτες, πολλά ακόμη αραβικά έργα στα ελληνικά. Μετέφρασε, για παράδειγμα, τα ωραιότατα ερωτικά ποιήματα κάποιου ανωνύμου Άραβα του 15ου αιώνα που φέρουν τον τίτλο Το περιβόλι της αγάπης. Παραθέτω εδώ ένα από αυτά: «Ήθελα να σε γεμίσω χάδια και κανένα από σένα δεν επιθυμούσα. Ήθελα ν’ ακούσω τη βοή της θάλασσας μέσα στις παλάμες σου κι ύστερα να σκεπάσω τα μάτια μου με τα χεράκια σου και να βυθισθώ σ’ ατέλειωτο σκοτάδι.
  Ήθελα να δοκιμάσω ελαφρό μεθύσι νοσταλγίας αντικρίζοντας τα μάτια σου. Ήθελα ν’ ακούσω τη φωνή σου, που να μου θύμιζε τις φωνές των γυναικών της πατρίδας μου.

Το προβλεπτό μέλλον και το αληθινό ελευσόμενο

Στην αρχή του ωραίου ντοκιμαντέρ Derrida, ο Ντεριντά ακούγεται να ξεκαθαρίζει τη διάκριση μεταξύ του μέλλοντος (le futur) και του ελευσόμενου (l’avenir). Πρόκειται για δυο γαλλικές λέξεις με την ίδια σημασία: σημαίνουν κι οι δυο το «μέλλον». Ο Ντεριντά όμως τις χρησιμοποιεί με διαφορετική έννοια. Μέλλον ονομάζει αυτό που θα συμβεί κάποια στιγμή – αύριο, σ’ ένα μήνα, σ’ εκατό χρόνια. Αυτό το μέλλον είναι, σε κάποιο βαθμό, προβλέψιμο και μπορούμε, εν μέρει, να το προγραμματίσουμε.