Νεωτερικότητα και Μετανεωτερικότητα

Εξ αφορμής της, εν εξελίξει ακόμη, συζήτησής μου με τον Ονειρμό (βλ. εδώ), για την οποία τον ευχαριστώ και από εδώ, θα ήθελα να συστηματοποιήσω κάπως τις σκέψεις μου σχετικά με τη Νεωτερικότητα και τη Μετανεωτερικότητα.

Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε χοντρικά τρεις θεωρίες για τη σχέση Νεωτερικότητας και Μετανεωτερικότητας:

Σύμφωνα με την πρώτη, η Μετανεωτερικότητα δεν είναι παρά η συνέχεια της Νεωτερικότητας. Δεν έχουμε μετάβαση σε μια νέα περίοδο αλλά παράταση της προηγούμενης. Τα βασικά χαρακτηριστικά της Νεωτερικότητας εξακολουθούν να καθορίζουν και την παρούσα περίοδο.

Σύμφωνα με τη δεύτερη θεωρία, η Μετανεωτερικότητα είναι μια μεταβατική περίοδος, ένα μεταβατικό στάδιο μεταξύ της Νεωτερικότητας και αυτού που θα ακολουθήσει, το οποίο δεν έχει ακόμη διαμορφωθεί πλήρως και δεν ξέρουμε τι μορφή θα έχει.
Σύμφωνα, τέλος, με την τρίτη θεωρία, η Μετανεωτερικότητα είναι μια εντελώς νέα εποχή, που χαρακτηρίζεται από εντελώς νέα γνωρίσματα και διαφέρει ριζικά απ’ τη Νεωτερικότητα, την εποχή δηλαδή που προηγήθηκε της τωρινής.

Προσωπικά, συντάσσομαι με την τελευταία άποψη. Κατά τη γνώμη μου, η μετάβαση στη νέα εποχή έχει ήδη συντελεστεί. Ζούμε ήδη σε μια νέα περίοδο της ιστορίας της ανθρωπότητας. Όπως η Νεωτερικότητα διαδέχτηκε τον Μεσαίωνα που είχε διαδεχτεί την Αρχαιότητα και ούτω καθεξής, έτσι ακριβώς και η Μετανεωτερικότητα διαδέχτηκε τη Νεωτερικότητα.

Πρέπει να διευκρινίσω εδώ ότι δεν ταυτίζω τη Μετανεωτερικότητα με τον μεταμοντερνισμό. Πρόκειται για δύο διαφορετικά πράγματα. Η Μετανεωτερικότητα είναι μια νέα ιστορική εποχή που βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή της και δεν μπορούμε να ξέρουμε πόσο θα διαρκέσει. Ο μεταμοντερνισμός, αντίθετα, ήταν μια σύντομη περίοδος, που εγκαινίασε τη Μετανεωτερικότητα και η οποία χαρακτηρίστηκε από επαναστατικές αλλαγές στην τέχνη, στη φιλοσοφία και στην επιστήμη. Ο μεταμοντερνισμός έχει τελειώσει ή τελειώνει, ενώ η Μετανεωτερικότητα είναι ακόμη στην αρχή της. Παρόμοια είναι, κατά τη γνώμη μου, και η σχέση Νεωτερικότητας και μοντερνισμού. Ο μοντερνισμός ήταν ένα σύνολο επαναστατικών κινημάτων στις αρχές του 20ού αιώνα και μια σύντομη ιστορική περίοδος που σφράγισε το τέλος της Νεωτερικότητας. Ο μοντερνισμός ήταν το τέλος της Νεωτερικότητας και ο μεταμοντερνισμός η αρχή της Μετανεωτερικότητας. Η πνευματική σύγκρουση μοντερνισμού και μεταμοντερνισμού ήταν τόσο οξεία και ανυποχώρητη ακριβώς επειδή εξέφραζε το τέλος μια μακράς ιστορικής περιόδου και την αρχή μίας άλλης.

Ποια είναι εκείνα τα γνωρίσματα που μας πείθουν ότι η Μετανεωτερικότητα είναι μια νέα εποχή και όχι η συνέχεια της παλιάς; Είναι οι ριζικές αλλαγές σε όλους τους τομείς του ανθρώπινου κόσμου: απ’ την πολιτική (κατάρρευση όλων των μεγάλων αφηγήσεων της Νεωτερικότητας, όλων των ουτοπικών και μεσσιανικών οραμάτων) μέχρι την πνευματική και καλλιτεχνική ζωή (ο νεωτερικός ρεαλισμός και η επιστημονική ερμηνεία του κόσμου αντικαταστάθηκαν απ’ την υπερπραγματικότητα και την προσομοίωση).

Η άποψη ότι βρισκόμαστε σε μια μεταβατική περίοδο και δεν έχουμε ακόμη περάσει στη Μετανεωτερικότητα οφείλεται στο γεγονός ότι η μετάβαση που συντελέστηκε ήταν μια μείζων αλλαγή. Απαιτείται λοιπόν αρκετός χρόνος μέχρι να κατανοηθεί το γεγονός στις πραγματικές του διαστάσεις και να γίνει κοινή συνείδηση. Για να το πω διαφορετικά, έπρεπε να περάσουν πολλές δεκαετίες ή και αιώνες μέχρι να γίνει κοινή συνείδηση το γεγονός της μετάβασης απ’ τον Μεσαίωνα στη Νεωτερικότητα. Το ίδιο συμβαίνει και τώρα: Ζούμε σε μια εντελώς νέα εποχή, αλλά δεν είναι ακόμη σαφές και ξεκάθαρο. Επιπλέον, όπως είναι λογικό, επιβιώνουν πολλά στοιχεία της προηγούμενης εποχής. Και αυτό θολώνει ακόμη περισσότερο την εικόνα.