Το Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας και η ελληνική διανόηση

Την προηγούμενη βδομάδα, από τις 4 μέχρι τις 10 Αυγούστου, διεξήχθη στην Ελλάδα το 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας. Τα Παγκόσμια Συνέδρια Φιλοσοφίας διοργανώνονται κάθε πέντε χρόνια από τη Διεθνή Ομοσπονδία Φιλοσοφικών Εταιρειών (το πρώτο συνέδριο έγινε στο Παρίσι το 1900).

Οι εργασίες του φετινού συνεδρίου διεξήχθησαν, κατά κύριο λόγο, στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας. Συμμετείχαν περισσότεροι από 2000 σύνεδροι απ’ όλα τα μέρη του κόσμου, όχι μόνο απ’ τη Δυτική Ευρώπη ή την Αμερική αλλά και απ’ την Κίνα, τη Ρωσία, την Ινδία ή την Αφρική. Οι εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν κάλυπταν όλο σχεδόν το χρονολογικό εύρος των φιλοσοφικών σπουδών: αρχαία ελληνική φιλοσοφία, μεσαιωνική φιλοσοφία, βυζαντινή φιλοσοφία, αναγεννησιακή και νεώτερη φιλοσοφία, σύγχρονη φιλοσοφία, όλες σχεδόν τις τοπικές ιδιαιτερότητες: αφρικανική φιλοσοφία, ασιατική φιλοσοφία, κινεζική φιλοσοφία, ινδική φιλοσοφία, ρωσική φιλοσοφία, όλες τις θρησκείες: κομφουκιανική φιλοσοφία, χριστιανική φιλοσοφία, εβραϊκή φιλοσοφία, βουδιστική φιλοσοφία, ισλαμική φιλοσοφία, και όλους τους φιλοσοφικούς κλάδους, παραδοσιακούς ή εντελώς νέους: πολιτική φιλοσοφία, ηθική, οντολογία, επιστημολογία, αισθητική, φιλοσοφία της γλώσσας, φιλοσοφία του νόμου, βιοηθική, φιλοσοφία της θρησκείας, λογική, κοινωνική φιλοσοφία, γνωσιολογία, φιλοσοφία του νου, μεταφυσική, φιλοσοφική ανθρωπολογία, φιλοσοφία της τεχνολογίας, φιλοσοφία της παγκοσμιοποίησης, μεταφιλοσοφία, φιλοσοφία του περιβάλλοντος, συγκριτική και διαπολιτισμική φιλοσοφία.

Οι εισηγήσεις κάλυπταν λοιπόν ένα ευρύτατο φάσμα. Μπορούσε επίσης να ακούσει κανείς τόσο ιστορικές επισκοπήσεις παλαιών φιλοσοφικών ζητημάτων όσο και τολμηρές προτάσεις με το βλέμμα στο μέλλον. Δεν ήταν βέβαια όλες οι συνεδρίες και οι εισηγήσεις στο ίδιο επίπεδο· υπήρχαν και χαμηλού επιπέδου ομιλίες, που δεν άξιζαν ιδιαίτερης προσοχής ούτε θα μείνουν στην ιστορία της φιλοσοφίας. Σε κάθε περίπτωση όμως, ανάμεσα σε όσους συμμετείχαν στις εργασίες του συνεδρίου ήταν κάποιοι απ’ τους σπουδαιότερους εν ζωή φιλοσόφους. Και δεν εννοώ μόνο τις ντίβες, όπως ο Γιούργκεν Χάμπερμας (που συγκέντρωσε πάνω του όλα τα φώτα της δημοσιότητας, παρότι δεν είπε, στην πραγματικότητα, παρά κοινοτοπίες) ή ο Ουμπέρτο Έκο (που τελικά δεν ήρθε, αλλά έστειλε την ομιλία του για να αναγνωστεί – μια ομιλία μάλλον ξαναζεσταμένη και όχι φρέσκια). Εννοώ φιλοσόφους όπως ο Πασκάλ Ενζέλ, ο Σάιμον Κρίτσλεϋ, ο Ρίτσαρντ Κίρνεϋ ή ο Μιχαήλ Επστέιν, ανάμεσα σε πολλούς άλλους. Πρόκειται για λαμπρούς φιλοσόφους που παρουσίασαν ενώπιον ολιγομελούς ακροατηρίου καλά προετοιμασμένες εισηγήσεις, επιχειρηματολόγησαν με πάθος και διαξιφίστηκαν με τα αντίπαλα επιχειρήματα των ακροατών τους.

Το Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας ήταν λοιπόν, από κάθε άποψη, ένα σπουδαίο πνευματικό γεγονός. Ήταν κάτι πολύ σημαντικό για την πνευματική ζωή του τόπου, κάτι που σπάνια έχουμε την τύχη να συμβεί. Κι εδώ ερχόμαστε αντιμέτωποι με το επώδυνο ερώτημα: πού ήταν οι πνευματικοί άνθρωποι του τόπου; Το συνέδριο για του Έλληνες διανοούμενους ήταν ως μη γενόμενο. Τις εργασίες του δεν τις παρακολούθησαν ούτε οι πανεπιστημιακοί καθηγητές ούτε οι καθηγητές της μέσης εκπαίδευσης, ούτε οι συγγραφείς ούτε οι κριτικοί, ούτε οι δημοσιογράφοι ούτε οι δημοσιολογούντες, ούτε οι φιλόσοφοι ούτε οι στοχαστές κάθε είδους. Οι Έλληνες στοχαστές, αυτοί που δεν καθυστερούν ποτέ να παρέμβουν στη δημόσια ζωή, οποιαδήποτε εποχή του χρόνου, οι ίδιοι που αναλαμβάνουν την προπαγάνδα της κυβέρνησης τα τελευταία χρόνια, δεν προλάβαιναν να παρακολουθήσουν το συνέδριο φιλοσοφίας. Μερικοί μάλιστα το απαξίωσαν δημοσίως· αν και οι περισσότεροι προτίμησαν να το περιφρονήσουν δια της σιωπής τους. Η αφηρημένη σκέψη για τους εν Ελλάδι σοφούς είναι πολυτέλεια που δεν έχουν το χρόνο και τη διάθεση να γευτούν. Έχουν πιο πιεστικά πράγματα να κάνουν, πρέπει να ασχοληθούν με το συγκεκριμένο. Το συνέδριο απουσίαζε απ’ όλα τα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα (εκτενής αναφορά στις εφημερίδες υπήρξε μόνο στο Βήμα της περασμένης Κυριακής, αν δεν κάνω λάθος). Απουσίαζε απ’ τα λογοτεχνικά περιοδικά και τις ιστοσελίδες, απ’ τα blog, απ’ το twitter και το facebook. Οι Έλληνες διανοούμενοι δεν ενδιαφέρθηκαν για το συνέδριο φιλοσοφίας. Παρότι συνεχώς προσφεύγουν στη φιλοσοφία για να δικαιολογήσουν τα γραφόμενά τους. Παρότι συνεχώς κατασκευάζουν περίτεχνες επιχειρηματολογίες φιλοσοφικού τύπου. Στην «κακορίζικη τούτη γενέτειρα της φιλοσοφίας», όπως την είχε αποκαλέσει ο Κονδύλης, η αφηρημένη φιλοσοφική σκέψη αντιμετωπίζεται με αδιαφορία ή εχθρότητα.