Στο πρόσφατο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας, που έγινε στην Αθήνα, ο Γιούργκεν Χάμπερμας ήταν το τιμώμενο πρόσωπο. Εκφώνησε την κεντρική ομιλία και έδωσε συνέντευξη τύπου, ενώ υπήρξε και τιμητική συνεδρίαση αφιερωμένη στο έργο του. Όλα τα φώτα της δημοσιότητας ήταν στραμμένα πάνω του.
Με αφορμή την
παρουσία του Χάμπερμας στο Συνέδριο και την ομιλία που εκφώνησε, ο Κώστας
Κουτσουρέλης δημοσίευσε ένα κείμενο με τίτλο «Η εύκολη σκέψη μιας εύκολης εποχής». Σ’ αυτό
κάνει έναν (αρνητικό) απολογισμό της φιλοσοφικής και της δημόσιας σταδιοδρομίας
του Χάμπερμας. Τον κατηγορεί κυρίως για μοραλισμό και υποκρισία. Χωρίς να έχει
πλήρη αντίληψη της πραγματικότητας, λέει ο Κουτσουρέλης, ο Χάμπερμας κουνούσε
καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του το χέρι σε όλους. Επεφύλασσε για τον εαυτό
του το ρόλο του τιμητή των πάντων. Έτσι, συνέβαλε καθοριστικά στην επικράτηση
του πολιτικού καθωσπρεπισμού.
Χωρίς να έχει
τελείως άδικο στις απόψεις που εκφράζει, νομίζω πως ο Κουτσουρέλης αδικεί
τελικά τον Χάμπερμας με την επίθεση που εξαπολύει εναντίον του. Δεν του
αναγνωρίζει τίποτε θετικό και τελικά κάνει αυτό για το οποίο τον κατηγορεί:
ηθικολογεί εναντίον του.
Όντως, ο
Χάμπερμας συνέβαλε στην επικράτηση του βραχνά της political correctness. Όντως, συνέβαλε
στη μεταπολεμική επικράτηση μιας αριστερόστροφης αντίληψης των πραγμάτων.
Όντως, η θεώρησή του είναι ενίοτε υποκριτική. Δε νομίζω όμως πως μπορούμε να
πετάξουμε τόσο εύκολα τη σκέψη του στον κάλαθο των αχρήστων.
Νομίζω πως η
επίθεση που εξαπολύει εναντίον του ο Κουτσουρέλης είναι μάλλον προκατειλημμένη
και έχει, με την ευρύτερη έννοια, πολιτική χροιά: είναι, κατά κάποιο τρόπο,
στρατευμένη στη γενικότερη επίθεση εναντίον του μεταπολεμικού κοινωνικοπολιτικού
μοντέλου της Ευρώπης, το οποίο ο Χάμπερμας υπηρέτησε.
Προσωπικά θα
πρότεινα μια μη πολιτική ανάλυση των φιλοσοφικών πραγμάτων, τη μη
πολιτικοποίηση της φιλοσοφίας. Κάτι τέτοιο βέβαια δε θα έβρισκε σύμφωνους ούτε τον
Χάμπερμας ούτε τον Κουτσουρέλη. Όμως, η φιλοσοφία δεν είναι υπηρέτης της
πολιτικής. Είναι μια σφαίρα της ανθρώπινης δραστηριότητας εντελώς ανεξάρτητη απ’
τη σφαίρα της πολιτικής. Και όταν τίθεται στην υπηρεσία πολιτικών σκοπών, όταν
στρατεύεται, περιορίζεται και στενεύει· προδίδει τελικά
την αποστολή της.
Δεν είναι τυχαίο
ότι η τελευταία μεγάλης κλίμακας πολεμική που εξαπέλυσε ο Χάμπερμας (και την
οποία –επίσης όχι τυχαία– δεν την αναφέρει ο Κουτσουρέλης) ήταν εναντίον του
Λυοτάρ για τον μεταμοντερνισμό.
Ο Χάμπερμας
αναφέρεται συνεχώς στο «ανολοκλήρωτο πρόγραμμα του Διαφωτισμού». Κατά τον
Γερμανό φιλόσοφο, οι διαφωτιστικές αρχές του ορθολογισμού, της προόδου, της οικουμενικότητας
κ.λπ. και η επικράτησή τους παραμένουν ακόμη το ζητούμενο. Η Νεωτερικότητα δεν
έχει τελειώσει γι’ αυτόν. Απορρίπτει απόλυτα τον μεταμοντερνισμό και θεωρεί τους
μεταμοντέρνους στοχαστές «νεοσυντηρητικούς».
Ο Χάμπερμας παραμένει
δέσμιος της νεωτερικής ψευδαίσθησης της ολιστικής κοσμοθεώρησης. Η δημόσια
σφαίρα, η οικουμενικότητα και ο κοσμοπολιτισμός του Διαφωτισμού, για τα οποία
μιλάει, έχουν μία, μοναδική και καθολική, ερμηνεία. Δεν μπορούν να ανοιχτούν σε
μια πολλαπλότητα ερμηνειών. Έτσι, γίνονται ένας λόγος που αποκλείει δια της βίας
τους άλλους λόγους.
Όπως όμως λέει ο
Λυοτάρ, απαντώντας στον Χάμπερμας,
«πληρώσαμε ακριβά τη νοσταλγία για το όλο και το ένα, για τη συμφιλίωση έννοιας
κι αισθητικότητας, για διαφανή και κοινοποιήσιμη εμπειρία.»
Το υποκείμενο του Διαφωτισμού δεν έχει ελλείψει ακόμη με τίποτα.
ΑπάντησηΔιαγραφήO μεταμοντερνισμός χωρίς το Διαφωτισμό πνίγεται στην ίδια του τη σχετικοκρατια.
Αυτό που αξίζει στον Χάμπερμας είναι όντως αυτό που επισημαινεις
Εκλείψει αντί ελλείψει
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ rakis,
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ Χάμπερμας θεωρεί τον εαυτό του υπερασπιστή του Διαφωτισμού. Τον υπερασπίζεται, υποτίθεται, απ' όλες τις κακόβουλες επιθέσεις εναντίον του. Όμως, το πρόγραμμα του Διαφωτισμού απέτυχε. Και αυτό δεν μπορεί να το δεχτεί ο Χάμπερμας. Γι' αυτό και επιτίθεται στους μεταμοντέρνους.
Η κατηγορία τώρα για ακραίο σχετικισμό είναι μια κατηγορία που συχνά εκτοξεύεται εναντίον του μεταμοντερνισμού. Και εν μέρει είναι σωστή. Ο σχετικισμός όμως είναι ένα ρεύμα της φιλοσοφίας που υπάρχει απ' την αρχαιότητα. Ο μεταμοντερνισμός ταυτίζεται με αυτό το φιλοσοφικό ρεύμα; Αυτό είναι το βασικό του χαρακτηριστικό;
Ναι. Η αλήθεια είναι ότι μετά τα σχόλια μου σε διάβασα πιο προσεχτικά και κατάλαβα την ταυτότητα σου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΘέση μου είναι πως το υποκείμενο του διαφωτισμού δεν πέθανε φυσικά και δεν μπορεί να αντικατασταθεί κιόλας από κάτι εναλλακτικό.
O μεταμοντερνισμός ως σχιζοφρενική κατάσταση δε βλέπω να παρέχει κάτι αξιόπιστο
Δε νομίζω ότι μετά τα φοβερά εγκλήματα του 20ού αιώνα μπορούμε να μιλάμε για το "ανολοκλήρωτο πρόγραμμα του Διαφωτισμού", όπως κάνει ο Χάμπερμας. Ο Διαφωτισμός απέτυχε, και απέτυχε επειδή θεώρησε πως ο ορθός λόγος είναι η λύση των πάντων. Σήμερα όμως ξέρουμε πια ότι ο ορθός λόγος είναι ένας λόγος ανάμεσα σε άλλους. Και όπως κάθε λόγος, ασκεί βία. Οι μεταμοντέρνοι ζήτησαν ακριβώς αυτό: να ανατραπεί η μονοκρατορία του ορθού λόγου, ώστε να ακουστούν και οι άλλοι λόγοι, που ο Διαφωτισμός προσπάθησε να τους εξαφανίσει.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜα αυτό που ζούμε τώρα είναι η τρομοκρατία των μεταμοντέρνων όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί o Bouveresse.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔηλαδή, η επικρατούσα τάση είναι ο μεταμοντερνισμός; Δε νομίζω ότι ισχύει αυτό. Αντιθέτως, σε μεγάλο βαθμό επικρατεί μια πολεμική εναντίον του μεταμοντερνισμού.
ΑπάντησηΔιαγραφήΦυσικά. O μεταμοντερνισμός εκμεταλλεύεται την υποτιθέμενη θυματοποιηση του για να ασκήσει τη δική του βία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔεν μπορώ να συμφωνήσω με την απόφανσή σου περί μεταμοντερνισμού. Ίσως δίνουμε διαφορετικό περιεχόμενο στον όρο. Πώς ακριβώς ασκεί βία ο μεταμοντερνισμός;
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ aftercrisis, ευχαριστώ πολύ για την παραπομπή στη μετάφρασή σου. Θα τη διαβάσω με ενδιαφέρον.
ΑπάντησηΔιαγραφή