Περί στράτευσης και άλλων δαιμονίων

Κυκλοφόρησε προ λίγου καιρού το νέο ιντερνετικό περιοδικό Χρόνος. Με αφορμή την έναρξη της κυκλοφορίας του, η Μικέλα Χαρτουλάρη, αρχισυντάκτρια του περιοδικού, έδωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη στην Ιωάννα Μεϊτάνη και στον Στρατή Μπουρνάζο των «Ενθεμάτων». Ανάμεσα στα πολλά ενδιαφέροντα για τα οποία γίνεται λόγος σ’ αυτή τη συνέντευξη, τίθεται και το ζήτημα της στράτευσης των λογοτεχνικών περιοδικών. Συγκεκριμένα, μιλώντας για τα περιοδικά Athens Review of Books και Books’ Journal, η Χαρτουλάρη λέει: «Το πρόβλημα δεν είναι, για μένα, αυτή καθαυτή η –προφανής– στράτευσή τους. Δεν πρέπει να είμαστε ουδέτεροι, στρογγυλοί. Μέσα στην υποκειμενικότητά μας όμως, μπορούμε να είμαστε έγκυροι. Εδώ ακριβώς θεωρώ ότι εντοπίζεται το πρόβλημα, καθώς η στράτευσή τους, που συχνά φτάνει στην εμπάθεια, έχει άμεση επίπτωση στην ποιότητα. Και επιπλέον καθιστά την αρθρογραφία τους απολύτως προβλέψιμη και την επιχειρηματολογία τους αδύνατη.»

Δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω μαζί της πως τα δύο συγκεκριμένα περιοδικά είναι, σε κάποιο βαθμό, στρατευμένα. Και το ίδιο φαίνεται πως συμβαίνει, αν κρίνουμε απ’ τα πρώτα δείγματα, και με τον Χρόνο. Αυτό όμως που έχει τη μεγαλύτερη σημασία, κατά τη γνώμη μου, είναι το ίδιο το ερώτημα: πρέπει ένα λογοτεχνικό περιοδικό να είναι στρατευμένο; Και τι εννοούμε όταν μιλάμε για «στράτευση»;

Το να υποστηρίζει κάποιος στοχαστής τις απόψεις του με πάθος και μαχητικότητα είναι όχι μόνο ανεκτό και επιτρεπτό αλλά και αναγκαίο και επιθυμητό. Δεν μπορούμε να του ζητήσουμε –ούτε και πρέπει– να στρογγυλέψει τις εκφράσεις του ή να είναι πιο ουδέτερος. Σε μια τέτοια περίπτωση, θα χανόταν το νόημα του δημόσιου διαλόγου και της παθιασμένης αναζήτησης της αλήθειας, που είναι πράγματα αναγκαία για την κοινή ζωή μας.

Το θάρρος όμως της γνώμης και η παθιασμένη υποστήριξή της δεν ταυτίζεται με τη στράτευση. Στράτευση είναι ο αγώνας για την επικράτηση πολιτικοκοινωνικών ιδεών και μπορεί εύκολα να εκφυλιστεί σε προπαγάνδα υπέρ συγκεκριμένων ιδεολογικών θέσεων και σε υποστήριξη συγκεκριμένων συμφερόντων. Αυτή η στράτευση πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να αποκλειστεί πάση θυσία. Πρέπει να περιορίζεται, όσο είναι δυνατόν, το δηλητήριο της πολιτικής διαμάχης.

Η πολιτική διαμάχη –η ρητορική διαμάχη εν γένει– καταστρέφει τη διαλογική σφαίρα. Δεν επιτρέπει να διεξαχθεί ειλικρινής και απροϋπόθετος διάλογος. Και αυτό συμβαίνει γιατί η βασική προϋπόθεση του διαλόγου είναι η αποδοχή της πιθανότητας να έχει δίκιο ο άλλος. Κάθε συνομιλητής πρέπει να αποδέχεται αυτή την πιθανότητα· αλλιώς δεν μπορεί να δημιουργηθεί η διαλογική σφαίρα. Στην πολιτική διαμάχη, ο αντίμαχος έχει εκ προοιμίου άδικο: ο πολιτικός διάλογος δε γίνεται για να αναζητηθεί η αλήθεια, αλλά για να νικηθεί ο αντίπαλος.

Εξάλλου, όσον αφορά τα στρατευμένα περιοδικά, η άλλη άποψη, η διαφορετική ή αντίθετη, τείνει να εξαφανιστεί απ’ τον ορίζοντα. Έχοντας συνεχώς προ οφθαλμών τον αντίπαλο που πρέπει να αντιμετωπίσουμε, ξεχνάμε την ύπαρξη και άλλων αντιλήψεων. Μπορεί να είναι δίπλα μας και να μην τις βλέπουμε. Η πολιτική-ρητορική σφαίρα περιορίζει και αποκλείει. Αντίθετα, η διαλογική σφαίρα μπορεί να ανοιχτεί και να περιλάβει εντός της ανόμοιες και ετερογενείς ιδέες.